ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
ΠΛΑΤΩΝ
Μια συγκριτική μελέτη
Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε στα Στάγειρα το 384 π.Χ.ο πατέρας του ήταν μέλος της ιατρικής αδελφότητας των Ασκληπιάδων και γιατρός του Φίλιππου Βασιλέα της Μακεδονίας.
Σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα και θεώρησε το έργο του Πλάτωνα (ΦΑΙΔΩΝ) ως πρότυπο για το δικό του φιλοσοφικό δοκίμιο.
Ο Αριστοτέλης έφυγε από την Αθήνα γιατί οι φιλικές του απόψεις για την Μακεδονία δεν ήταν συμπαθής και πήγε στον Ασσο της Μ.Ασίας . Εκεί κυβερνήτης της περιοχής του υποτελούς στους Πέρσας κρατιδίου ήταν ο τύραννος ο Ερμείας που είχε δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την φιλοσοφία του Πλάτωνα. Φαίνεται ότι ο Ερμείας υπήρξε σε μικρή κλίμακα ο φιλόσοφος βασιλέας που μάταια αναζητούσε ο Πλάτωνας στην Σικελία. Ο Ερμείας τροποποίησε το πολίτευμα σύμφωνα με τις συμβουλές των φιλοσόφων που ήταν εκεί της Πλατωνικής σχολής.
Το 342 π.Χ. πήγε στην Πέλλα με πρόσκληση του Βασιλέα της Μακεδονίας Φίλιππου για να αναλάβει την διδασκαλία του διαδόχου Αλεξάνδρου.
Ο Αριστοτέλης εφάρμοσε στην διδασκαλία του Αλέξανδρου ακριβώς όλα εκείνα που ο Πλάτωνας ορίζει στην φιλοσοφία του ότι πρέπει να συγκεντρώνει ένας φιλόσοφος βασιλέας με την ισχυρή πεποίθηση για την υπεροχή της Ελληνικής φυλής επάνω στις άλλες. Θα μπορούσε ο Ελληνισμός να κυβερνήσει τον Κόσμο αρκεί να ήταν πολιτικά ενωμένος ως ορίζει στο Πολιτικά.
Μετά τον θάνατο του Φίλιππου το 336.π.Χ. και την αναχώρηση του Αλέξανδρου για την εκστρατεία ο Αριστοτέλης επέστρεψε στην Αθήνα και εργάστηκε στην Πλατωνική Ακαδημία την αρχηγία της οποίας είχε αναλάβει ο φίλος του και ομοϊδεάτης του Ξενοκράτης. Ο Αριστοτέλης εργάστηκε στην Ακαδημία και ίδρυσε το Λύκειο μία στοά περιπατητική που ονομάστηκε έτσι γιατί γειτόνευε με το τέμενος του Λυκείου Απόλλωνα η διδασκαλία γινόταν περπατώντας.
Η όλη ατμόσφαιρα του Λυκείου ήταν περισσότερο επιστημονική παρά φιλοσοφική.
Ενθάρρυνε τις επιστήμες της παρατήρησης και συνέλλεγε υλικό που θα αποτελούσε την βάση των επιστημών αυτών.
Αυτή είναι και η θεμελιώδης διαφορά του Αριστοτέλη με τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης ήταν περισσότερο επιστήμων και λιγώτερο φιλόσοφος ενώ ο Πλάτωνας το αντίθετο.
Το 323 π.Χ. συνέβη ο θάνατος του Αλέξανδρου και η Αθηναϊκή Εκκλησία του Δήμου αποφάσισε να απελευθερώσει της Ελληνικές πόλεις από τις Μακεδονικές φρουρές.
Ο Αριστοτέλης για να γλιτώσει επειδή ήταν φιλικά προσκείμενος προς τους Μακεδόνας πήγε στην Ευβοϊκή Χαλκίδα όπου αργότερα πέθανε το 322.
Τον Αριστοτέλη χαρακτηρίζει ένας κοινός νους και αρνιόταν να πιστέψει ότι ο κόσμος ήταν κάτι άλλο και όχι απόλυτα πραγματικός.
Η φιλοσοφία ήταν σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, μια προσπάθεια ερμηνείας του φυσικού κόσμου με την μελέτη των φαινομένων, αν δεν κατόρθωνε με την μέθοδο αυτή και έπρεπε να ανατρέξει σε έναν κόσμο υπερβατικό και μυστηριώδη με παραδοχή προτύπων χωρίς την φυσική ιδιότητα της κίνησης, τότε θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι απέτυχε.
Αυτό φέρνει περισσότερο προς την επιστήμη παρά προς την φιλοσοφία.
Ο Πλάτωνας εκφράζει το υπερβατικό το Θείο το Επέκεινα και αποτελεί την βάση των Θρησκειών εκφράζοντας έναν εικότα λόγο.
Ο Αριστοτέλης εκφράζει την μελέτη των φυσικών φαινομένων και την προσπάθεια ερμηνείας αυτών και την μεγάλη ταξινόμηση αυτών δια των επιστημών.
Ο Αριστοτέλης ως νέος παραδέχτηκε το σύνολο της Πλατωνικής φιλοσοφίας της υπάρξεως δύο κόσμων-τη θεωρία των ιδεών, την Αθανασία της Ψυχής, την μετενσάρκωση της ψυχής και την άποψη ότι η γήϊνη γνώση είναι βαθμιαία ανάμνηση της γνώσης που προέρχεται από έναν άλλο κόσμο.
Ο Αριστοτέλης βαθειά μέσα του παρέμεινε Πλατωνικός, αργότερα όμως ένιωσε την παρόρμηση να κινηθεί αυτόνομα . Η σκέψη του όμως όχι λιγότερο από του Πλάτωνα κυριαρχείται από την ιδέα της Εφεσης ( aspiration) την άποψη δηλαδή ότι η αληθινή αιτία, η εξήγηση των πραγμάτων, πρέπει να αναζητηθεί όχι στην αρχή, αλλά στο τέλος. Το ερώτημα που πρέπει να απαντήσει η φιλοσοφία είναι το Γιατί; Δεν αρκεί το ερώτημα Πως; Οι δύο πλευρές συνδέονται εσωτερικά Α) η τελεολογική άποψη Β) η πεποίθηση ότι η πραγματικότητα έγκειται στην μορφή.
Η μορφή είχε την υπέρτατη σημασία διότι περικλείει την λειτουργία και όχι η ύλη από την οποία προήλθε εφόσον από την ίδια ύλη έχουν προέλθει και άλλα πράγματα που είχαν διαφορετικά εξελιχθεί. Δεν εξετάζεται από τι προήλθε ή σε τι καταλήγει, η λειτουργία εξαρτάται από την μορφή.
Ο Αριστοτέλης έφερε την έννοια της σύμφυτης μορφής και της δυνατότητας (δύναμις). Τα αισθητά μεταβάλλονται και την μεταβολή την θεωρούσαν οι αρχαίοι ότι γινόταν ανάμεσα στα αντίθετα όπως από μαύρο σε άσπρο, από θερμό σε ψυχρό κ.λ.π. Το ψυχρό γίνεται λιγότερο ψυχρό και εξελίσσεται προς το θερμό. Πρόκειται για δύο αντίθετα Ψύχος-θερμότης, είναι αντίθετες έννοιες, υπάρχει όμως μια εξελικτική πορεία επάνω στην οποία επενεργεί μια δύναμις, υπάρχει μια συνεχής κίνηση. Η κίνηση είναι από το ψυχρό στο θερμό και από το θερμό στο ψυχρό, διότι μόνο εάν είναι θερμό ψύχεται και μόνο αν είναι ψυχρό θερμαίνεται. Οι έννοιες όμως ψύχος και θερμότης είναι αντίθετες. Όπως κακό θα μπορούσε να είναι η έλλειψη καλού, αυτό υποστηρίζει ο Πλάτωνας δεδομένου ότι στον Τίμαιο γράφει ότι ο Δημιουργός χρησιμοποίησε το σύνολο των υλικών για να φτιάξει τον Κόσμο και τίποτα δεν έμεινε έξω από αυτόν για να δημιουργήσει τυχόν απειλή. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μια εκδοχή η άλλη όμως θα μπορούσε να είναι ότι καλό και κακό αποτελούν δύο αντίθετες δυνάμεις όπως Φως και Σκότος.
Δύναμις=δυνάμει είναι= δυνατότητα. Η τελεολογία αναζητούσε την ύπαρξη ενός τέλους-σκοπού δηλαδή μιας τελειότητος κάτω από την επιρροή της οποίας θα τελείται η δραστηριότητα του φυσικού κόσμου. Ο Αριστοτέλης ορίζει [ Οπου υπάρχει κάτι καλύτερο, εκεί πρέπει να υπάρχει και το άριστο]. Οι συγκρίσεις δεν έχουν νόημα εντός των ορίων της σχετικότητας πρέπει να υπάρχει απόλυτο πρότυπο στο οποίο να αναφέρονται.
Δεν υπάρχει πρόοδος με κλίμακα αξιών εντός των ορίων της σχετικότητας που να οδηγεί στο απόλυτο πρότυπο. Αυτή την τελειότητα προσφέρει το Αριστοτελικό σύμπαν. Η άριστη τελεολογία Αυτός είναι ο Θεός του Αριστοτελικού σύμπαντος η μόνη υπάρχουσα άυλη μορφή.
Ανάμεσα στα αντίθετα υπάρχει ένα διάστημα, το διάστημα αυτό είναι ένας δρόμος, μία γραμμή, μία ευθεία που τα ενώνει. Στα άκρα υπάρχουν οι δύο πόλοι όπως οι πόλοι της Γης Βόρειος-Νότιος, Θετικό-Αρνητικό, Χάος-Τάξη, Ζωή-Θάνατος.
Κάθε πόλος διακατέχεται από δυνάμεις οι οποίες είναι αντίθετες με τις δυνάμεις του άλλου πόλου, στην μέση της ευθείας υπάρχει ένα σημείο στο οποίο υπάρχει η απόλυτη ισορροπία, ούτε καλό, ούτε κακό, ούτε ζεστό, ούτε κρύο, ας φανταστούμε δύο ομάδες, τα μέρη που κρατούν ένα σκοινί και προσπαθούν να τραβήξουν οι μεν τους δε, δημιουργούνται αντίρροπες δυνάμεις, υπάρχει ένα σημείο που οι δυνάμεις ισορροπούν μέχρι να γείρουν από την μία ή την άλλη μεριά ανάλογα με την δύναμη που εξασκείται, είναι το σημείο ισορροπίας το σημείο μηδέν. Είναι το σημείο χωρίς κίνηση, το σημείο εξισορρόπησης των αντιθέτων δυνάμεων Από κει και πέρα υπάρχει μία δυνατότης να εξελιχθεί μια κατάσταση προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση ανάλογα με το μέγεθος της δυνάμεως που εξασκείται, υπάρχει λοιπόν κίνηση προς την μία ή προς την άλλη κατεύθυνση, υπάρχει μια διαρκής μεταβολή προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση ανάλογα με το μέγεθος της δυνάμεως που εξασκείται.
Υπάρχει όμως και το σημείο εξισορρόπησης το σημείο μηδέν, η το σημείο που φέρει δύο μηδενικά εν είδη έλικας που αποτελούν σύμπλεγμα χωρίς τέλος και αρχή είναι το 8 το άπειρο, άλλωστε κάθε κίνηση κυκλική επανέρχεται αενάως στο σημείο από το οποίο ξεκίνησε. Αυτή η εξισορρόπηση είναι έργο Θεϊκό, είναι δυνατότης που οδηγεί
στην ισορροπία και στην τάξη. Ο Κόσμος ευρίσκεται σε μια διαρκή ισορροπία. Είναι ακριβώς η Τάξη η οποία δημιουργείται εκ του Χάους.
Ο Πλάτων αναγκάστηκε, από το γεγονός ότι ο κόσμος μεταβάλλεται, να δηλώσει ότι ο κόσμος είναι σαν πραγματικός και ότι πρέπει να αναζητήσουμε την πραγματικότητα σε μία σφαίρα υπερβατική χωρίς φυσική κίνηση ή μεταβολή. Ο Αριστοτέλης ήθελε την απόδειξη όχι την πίστη, ο Αριστοτέλης ήταν περισσότερο επιστημονικός, η βιολογικός .Στην Αριστοτελική Φιλοσοφία μεγάλο ρόλο έχει ο γεννήτορας, κάθε έμψυχο ον έχει έναν γεννήτορα. ο οποίος αποτελεί το παράδειγμα προς το οποίο θέλει να μοιάσει, έτσι λοιπόν το έμψυχο όν μιμείται τον γεννήτορα αγωνιζόμενο να πραγματώσει την ειδική του μορφή-όπως παραδειγματικά ενσαρκώνεται σε αυτόν.
Με το να πραγματώσει όσο επαρκέστερα μπορεί την δική του ειδική μορφή μπορούμε να πούμε ότι κάθε πλάσμα μιμείται με τον δικό του περιορισμένο τρόπο, την αιώνια τελειότητα του Θεού.
Η εσωτερική ώθηση να κάμει κάτι τέτοιο, αυτό αποτελεί την (φύσιν) κάθε έμψυχου όντος.
Η μορφή ενέχει και την λειτουργία , π.χ. η φύση του οφθαλμού είναι να βλέπει, εάν δεν βλέπει δεν έχει πραγματοποιήσει την μορφή του και δεν λειτουργεί στην πράξη.
Οι έννοιες που περιγράψαμε α) Σύμφυτη μορφή και β) Η έννοια του δυνάμει και ενδελέχεια είναι συνδέονται στενά.
Κατά την Αριστοτελική άποψη τα φαινόμενα που πρώτα απαιτούν ερμηνεία είναι η μεταβολή και η κίνηση, η δυναμική άποψη για την φύση- αυτή που μας δίνουν οι όροι δύναμις και ενέργεια.
Ο Πλάτων όρισε τον Θεό ως ψυχή και ως ψυχή το εαυτόν κινούν, για τον Αριστοτέλη ο Θεός δεν αποτελούσε το αρχικό αίτημα, αλλά το τελικό βήμα σε μια αλυσίδα επιχειρημάτων που τον οδήγησε στο συμπέρασμα ότι είναι αδύνατη η έννοια του αυτοκινούμενου.
Για κάθε μεταβολή απαιτείται μια εξωτερική αιτία, βέβαια υπάρχει στην φύση του καθενός η έμφυτη τάση για μεταβολή ή ανάπτυξη προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση και γι΄αυτό καλείται δύναμις. Είναι μια δύναμις που ανταποκρίνεται στο σωστό ερέθισμα, χωρίς το οποίο η εσωτερική δυνατότητα παραμένει υπνώττουσα.
Υπάρχει το ποιητικό αίτιο που δίνει την κίνηση, το μορφικό αίτιο, γιατί στα έμψυχα όντα το ξεκίνημα θα πρέπει να γίνει από ένα μέλος του ιδίου γένους και το τελικό αίτιο ο σκοπός. Το Αριστοτελικό Σύμπαν έχει την Γη στο κέντρο που είναι σφαιρική και ακίνητη, έχει απλανείς στην περιφέρεια που κινούνται. Στο εσωτερικό της εξώτατης σφαίρας βρίσκονται η μία μέσα στην άλλη οι σφαίρες που μεταφέρουν τους πλανήτες, τον ήλιο και την σελήνη. Αυτές οι σφαίρες αποτελούνται από το πέμπτο στοιχείο (η πεμπτουσία), συγκεκριμένα τον αιθέρα, μία ουσία αόρατη, καθαρότερη από την φωτιά. Τα αστέρια και οι πλανήτες είναι στερεωμένα σε κάποιο σημείο στις αντίστοιχες σφαίρες τους και περιστρέφονται με την περιφορά της όλης σφαίρας.
Κάθε σφαίρα περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της, οι σφαίρες δεν περιστρέφονται γύρω από τους άξονες με την ίδια ταχύτητα προς την εξώτερη σφαίρα των απλανών.
Η κάθε σφαίρα μεταδίδει την κίνηση προς την σφαίρα που ευρίσκεται μέσα της.
Ετσι λοιπόν φαίνεται ακανόνιστη η περιστροφή.Το Σύμπαν του Αριστοτέλη ομοιάζει με το Πλατωνικό Σύμπαν. Κάτω από τις ουράνιες σφαίρες του αιθέρα βρίσκονται οι υποσελήνιες περιοχές των κατωτέρων στοιχείων (γη,νερό,αέρας,φωτιά). Ο Αιθέρας έχει κίνηση κυκλική, τα ζεύγη των στοιχείων γη-νερό, αέρας-φωτιά από τα κάτω προς τα πάνω αντίστοιχα.
Ο Αιθέρας είναι ζωντανός έχει αίσθηση, είναι πράγματι Θεϊκός, το ίδιο και οι σφαίρες και τα ουράνια σώματα που αποτελούνται από μείγμα αιθέρα και φωτιάς.
Κίνηση=Μεταβολή=Πορεία
Πορεία προς δυνατότητα όταν πραγματοποιηθεί σταματά η πορεία
1.Η μεταβολή αποτελεί πορεία, όσο διαρκεί η πορεία, η δυνατότητα για την οποία μιλάμε δεν έχει πραγματωθεί.
2.Μόνο αυτός που κινεί έχει στην κατοχή Του, την πραγματικότητα ή την μορφή προς την οποία οδεύει το μεταβαλλόμενο αντικείμενο.(Αυτός που κινεί τα αίτια και τα συναίτια), έχει καθορίσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνεται η κίνηση, ορίζει την τάση προς μία κατεύθυνση; Είναι δύναμις; ενέργεια; Ροπή;
3.Πρέπει να υπάρχει ένα αίτιο εκτός Κόσμου και, εφ’ όσον το Κοσμικό πλαίσιο είναι αιώνιο, πρέπει και η αιτία να είναι αιώνια.
4.Αναζητούμε ένα τέλειο Ον, το άριστον με βάσει το οποίον κρίνεται το Κρείττον και το χείρον.
5.Σε αυτό το Ον τα πάντα οφείλουν την κίνησή τους, τα περιστρεφόμενα ουράνια σώματα, από την κανονικότητα της περιστροφής των οποίων εξαρτάται ο χρόνος, η εναλλαγές από ημέρα, σε νύκτα η εναλλαγή των εποχών.
6.Οντας Αιώνια αυτή η αιτία είναι τέλεια, δεν περιέχει στοιχεία μη πραγματοποιημένης δυνατότητας και γι’ αυτό δεν μπορεί να κινείται δηλ. να προχωρεί από το δυνάμει στο ενεργεία (Εντελέχεια) είναι.
7. Ο Θεός ως κινούν ακίνητο είναι Αιώνιος και τέλειος.
8. Δεν έχει μορφή, τίποτα μέσα του δεν είναι εν δυνάμει, θα πρέπει να είναι καθαρή ενέργεια. Προσιδιάζει προς Αυλό μέσα από τον οποίο περνάει η ενέργεια και αυτό όχι γιατί τον φανταζόμαστε, αλλά έτσι πρέπει να είναι λειτουργικά και δομικά εάν δεχτούμε ότι είναι καθαρή ενέργεια.
Κίνηση είναι η κοπιώδης πορεία της ανάπτυξης, της πραγμάτωσης. Εδώ λειτουργεί ο άνθρωπος . Η πορεία προς το δυνάμει είναι την (Ενδελέχεια), η δυνατότης, φθάνει που; Στην ενέργεια, ενέργεια είναι η ακώλυτη ροή της δραστηριότητας που καθίσταται δυνατή, όταν επιτευχθεί η πραγμάτωση. Τέλειωσε η πορεία.
Τι είναι ο Θεός; Σε τι συνίσταται η δραστηριότητά του; Αιωνίως σκέπτεται νοεί.
Ζωή είναι ενέργεια του νου. Νους είναι η ζωή στην ύψιστη εκδήλωσή της.
Η πορεία είναι η κίνηση προς το Φως, αν πρόκειται να ανταμειφθούν τα ανθρώπινα όντα για την πορεία τους από την δυνητικότητα προς την πραγματικότητα, μπορεί να είναι μια συνολική αστραπιαία λάμψη της αλήθειας στην οποία φθάνει ο ανόθευτος νους.
Το μόνο πιθανό αντικείμενο της αιώνιας σκέψης του Θεού είναι μόνο ο εαυτός του το μόνο πλήρες και τέλειο ον. Δεν υπάρχει τρόπος να περιλάβει στην σκέψη τα υπόλοιπα ανθρώπινα πλάσματα χωρίς να εγκαταλείψει την ίδια του την φύση.
Δεν θα μπορούσε να ελευθερωθεί από την κίνηση εάν έστρεφε την προσοχή του σε αντικείμενα τα οποία τα ίδια υπόκεινται σε κίνηση. Ετσι αποκλείεται η δυνατότητα της Θείας Πρόνοιας. Ο Θεός δεν ξέρει την ύπαρξη του κόσμου.
Στην Αριστοτέλεια φιλοσοφία ο Θεός είναι ο εξωτερικός σκοπός της τελείωσης, χωρίς την οποία όλη η δύναμις στην φύση θα παρέμεινε βυθισμένη στην αδράνεια. Τυλιγμένος σε μια αιώνια αυτοπαρατήρηση προκαλεί τις κρυφές δυνάμεις τις φύσεως να τον μιμηθούν πραγματώνοντας την μορφή τους μιμούμενες στις δικές τους ειδικές σφαίρες τη μόνη καθαρή μορφή και το αιωνίως ενεργό ον.
Το Αριστοτελικό Σύμπαν εμπεριέχει τις αρχές της φυσικής και της επιστήμης εν γένει και προσεγγίζει την αλήθεια με την επιστημονική έρευνα. Αποτελεί την βάση των επιστημών. Το Πλατωνικό Σύμπαν ενέχει περισσότερο τις έννοιες του επέκεινα και του υπερβατικού. Θέτοντας ως βάση την Αθανασία της ψυχής και την συνέχεια της ύπαρξης σε ένα άλλο επίπεδο. Μη ξεχνάμε στο έργο του Πλάτωνος ΦΑΙΔΩΝ περί Ψυχής των διάλογο του Σωκράτη με τους μαθητές του πριν πιή το κώνειο. Εκεί δίδεται ύψιστο δίδαγμα Ηθικής και Δικαίου. Λέει ο Σωκράτης όταν του προτείνουν να δραπετεύσει έχοντας ετοιμάσει ένα σχέδιο ασφαλές οι μαθητές του για να γλυτώσει από μια άδικη καταδίκη όντας χρήσιμος για το μέλλον : Εγώ έχοντας τηρήσει τους Νόμους την Ηθική και το Δίκαιο πηγαίνω στη Γη των Μακάρων των τελείων ψυχών ένα κόσμο ανώτερο. Αν δραπετεύσω η ενέργειά μου αυτή θα έρθει σε αντίθεση με ότι τόσα χρόνια διδάσκω δηλαδή το Δίκαιο την Ηθική και την τήρηση των Νόμων της Αθηναϊκής Πολιτείας.
Η Πυθαγόρεια Φιλοσοφία και η Πλατωνική ως συνέχεια της Πυθαγορίου πράγματι έχουν στοιχεία στα οποία βασίζεται η Χριστιανική Θρησκεία, εκεί διδάσκεται η ύπαρξη ψυχής και η αθανασία αυτής, όπως και η ηθική. Αυτά είναι στοιχεία που περιλαμβάνονται σε όλες τις θρησκείες και εμφανίζονται ως εξ αποκαλύψεως αλήθεια.
Κώστας Γιαβάσογλου