Η ιδέα για το στολισμό του δέντρου τα Χριστούγεννα δεν έχει τις ρίζες της στη Δύση, όπως θεωρούν πολλοί, αλλά στην αρχαία Ελλάδα.
Στην αρχαία Ελλάδα στόλιζαν την Ειρεσιώνη, κλαδί αγριελιάς (κότινος)
που ήταν στολισμένο με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο καρπούς
όπως σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα και δημητριακά.
Αποτελούσε έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα του έτους που έληγε και παράκληση συνέχισης της ευφορίας κατά το επόμενο. Η προσφορά αυτή ήταν αφιερωμένη στην Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη).
Από τις 22 Σεπτεμβρίου έως τις 20 Οκτωβρίου, παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν, περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας κάλαντα από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το φιλοδώρημά τους από τον νοικοκύρη ή τη νοικοκυρά και όταν έφθαναν στο σπίτι τους κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε εκεί μέχρι την ιδία ημέρα του νέου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν τη νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Άλλα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την θύρα του Ιερού του Απόλλωνα.
Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο των Βυζαντινών
To Χριστουγεννιάτικο δένδρο και μάλιστα ως μετεξέλιξη της αρχαίας Ελληνικής «Ειρεσιώνης», όχι μόνο δεν απαγορευόταν στο Βυζάντιο, αλλά αντιθέτως κατά την εορτή των Χριστουγέννων «…κατά διαταγήν του επάρχου της (κάθε) πόλεως, ου μόνον καθαρισμός των οδών εγένετο, αλλά και στολισμός διαφόρων κατά διαστήματα στηνομένων στύλων με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής».
Το έθιμο αυτό αποτυπώνει σε βιβλίο το ο Φαίδων Κουκουλές, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ακαδημαϊκός στο βιβλίο του «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα επίλεκτο Βασιλικό Καβαλαρικό (Ιπποτικό) Τάγμα της βυζαντινής ανακτορικής φρουράς το οποίο συμμετείχε σε επίσημες αυτοκρατορικές τελετές – μεταξύ των οποίων και της τελετής των Χριστουγέννων – ήταν εκείνο της «Εταιρείας».
Βυζαντινά χειρόγραφα που έχουν διασωθεί αναφέρουν ότι μέσα στους βυζαντινούς ναούς υπήρχαν ορειχάλκινα δέντρα στολισμένα με διάφορα ασημένια και χρυσά στολίδια.
Επίσης, σήμερα το τροπάριο που λέμε κατά την προσκομιδή αναφέρεται στο δέντρο της ζωής: " ’Ἑτοιμάζου Βηθλεέμ· ἤνοικται πᾶσιν ἡ Ἐδέμ. Εὐτρεπίζου Ἐφραθᾶ, ὅτι τὸ ξύλον τῆς ζωῆς, ἐν τῷ σπηλαίῳ ἐξήνθησεν ἐκ τῆς Παρθένου. Παράδεισος καὶ γὰρ ἡ ἐκείνης γαστήρ, ἐδείχθη νοητός, ἐν ᾧ τὸ θεῖον φυτόν· ἐξ οὗ φαγόντες ζήσομεν, οὐχὶ δὲ ὡς ὁ Ἀδὰμ τεθνηξόμεθα. Χριστὸς γεννᾶται, τὴν πρὶν πεσοῦσαν ἀναστήσων εἰκόνα.’"
Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, λοιπόν, συμβολίζει τόσο το ξύλο της γνώσεως, όσο και το ξύλο της ζωής.
Άλλη μία μαρτυρία για την ελληνικότητα του Χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι του Βυζαντινού αυτοκρατορικού αξιωματούχου , επιγραμματοποιού και ποιητή. Παύλου Σιλεντιάριου. Σε κείμενό του (563 περίπου) και ειδικότερα στην "Έκφρασις της Αγ. Σοφίας Κων/πόλεως" και στην "Έκφρασιν του άμβωνος της Αγ. Σοφίας", περιγράφονται αναλυτικά τα φώτα του τέμπλου και του άμβωνα του μεγάλου Ναού. Στο επιστύλιο του τέμπλου υπήρχαν μεταλλικά δένδρα σε σχήμα κώνου (πυρσόμορφα δένδρα) όμοια με λεπτόφυλλα κυπαρίσσια, που αντί για καρπούς είχαν φώτα σε σχήμα κωνοειδές και βεβαιώνεται ακόμα η χρήση φωτεινών τεχνικών δένδρων (δενδρόμορφα πολυκάνδηλα) σε όλο το ναό.
Αποτελούσε έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα του έτους που έληγε και παράκληση συνέχισης της ευφορίας κατά το επόμενο. Η προσφορά αυτή ήταν αφιερωμένη στην Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη).
Από τις 22 Σεπτεμβρίου έως τις 20 Οκτωβρίου, παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν, περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας κάλαντα από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το φιλοδώρημά τους από τον νοικοκύρη ή τη νοικοκυρά και όταν έφθαναν στο σπίτι τους κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε εκεί μέχρι την ιδία ημέρα του νέου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν τη νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Άλλα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την θύρα του Ιερού του Απόλλωνα.
Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο των Βυζαντινών
To Χριστουγεννιάτικο δένδρο και μάλιστα ως μετεξέλιξη της αρχαίας Ελληνικής «Ειρεσιώνης», όχι μόνο δεν απαγορευόταν στο Βυζάντιο, αλλά αντιθέτως κατά την εορτή των Χριστουγέννων «…κατά διαταγήν του επάρχου της (κάθε) πόλεως, ου μόνον καθαρισμός των οδών εγένετο, αλλά και στολισμός διαφόρων κατά διαστήματα στηνομένων στύλων με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής».
Το έθιμο αυτό αποτυπώνει σε βιβλίο το ο Φαίδων Κουκουλές, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ακαδημαϊκός στο βιβλίο του «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα επίλεκτο Βασιλικό Καβαλαρικό (Ιπποτικό) Τάγμα της βυζαντινής ανακτορικής φρουράς το οποίο συμμετείχε σε επίσημες αυτοκρατορικές τελετές – μεταξύ των οποίων και της τελετής των Χριστουγέννων – ήταν εκείνο της «Εταιρείας».
Βυζαντινά χειρόγραφα που έχουν διασωθεί αναφέρουν ότι μέσα στους βυζαντινούς ναούς υπήρχαν ορειχάλκινα δέντρα στολισμένα με διάφορα ασημένια και χρυσά στολίδια.
Επίσης, σήμερα το τροπάριο που λέμε κατά την προσκομιδή αναφέρεται στο δέντρο της ζωής: " ’Ἑτοιμάζου Βηθλεέμ· ἤνοικται πᾶσιν ἡ Ἐδέμ. Εὐτρεπίζου Ἐφραθᾶ, ὅτι τὸ ξύλον τῆς ζωῆς, ἐν τῷ σπηλαίῳ ἐξήνθησεν ἐκ τῆς Παρθένου. Παράδεισος καὶ γὰρ ἡ ἐκείνης γαστήρ, ἐδείχθη νοητός, ἐν ᾧ τὸ θεῖον φυτόν· ἐξ οὗ φαγόντες ζήσομεν, οὐχὶ δὲ ὡς ὁ Ἀδὰμ τεθνηξόμεθα. Χριστὸς γεννᾶται, τὴν πρὶν πεσοῦσαν ἀναστήσων εἰκόνα.’"
Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, λοιπόν, συμβολίζει τόσο το ξύλο της γνώσεως, όσο και το ξύλο της ζωής.
Άλλη μία μαρτυρία για την ελληνικότητα του Χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι του Βυζαντινού αυτοκρατορικού αξιωματούχου , επιγραμματοποιού και ποιητή. Παύλου Σιλεντιάριου. Σε κείμενό του (563 περίπου) και ειδικότερα στην "Έκφρασις της Αγ. Σοφίας Κων/πόλεως" και στην "Έκφρασιν του άμβωνος της Αγ. Σοφίας", περιγράφονται αναλυτικά τα φώτα του τέμπλου και του άμβωνα του μεγάλου Ναού. Στο επιστύλιο του τέμπλου υπήρχαν μεταλλικά δένδρα σε σχήμα κώνου (πυρσόμορφα δένδρα) όμοια με λεπτόφυλλα κυπαρίσσια, που αντί για καρπούς είχαν φώτα σε σχήμα κωνοειδές και βεβαιώνεται ακόμα η χρήση φωτεινών τεχνικών δένδρων (δενδρόμορφα πολυκάνδηλα) σε όλο το ναό.
