Καθώς τα ποσοστά εμβολιασμού COVID-19 αυξάνονται σε όλο τον κόσμο, οι άνθρωποι έχουν αρχίσει εύλογα να ρωτούν: πόσο ακόμη θα διαρκέσει αυτή η πανδημία; Πρόκειται όμως για ένα ζήτημα το οποίο χαρακτηρίζεται από μεγάλη αβεβαιότητα. Η κάποτε δημοφιλής ιδέα ότι αρκετά άτομα θα αποκτήσουν τελικά ανοσία και θα μπλοκάρουν την μετάδοση του ιού- ένα «όριο ανοσίας της αγέλης» – αρχίζει να φαίνεται μάλλον απίθανη, αναφέρει το δημοσίευμα του nature.com, παραθέτοντας τους πέντε λόγους για τους οποίους η επιθυμητή ανοσία της αγέλης είναι περισσότερο ένας ευσεβής πόθος παρά ένα ρεαλιστικό σενάριο.
Αυτό το όριο είναι γενικά εφικτό μόνο με υψηλά ποσοστά εμβολιασμού και πολλοί επιστήμονες πίστευαν ότι μόλις οι άνθρωποι άρχισαν να αποκτούν μαζικά ανοσία, η λεγόμενη «ανοσία της αγέλης» θα επέτρεπε στην κοινωνία να επιστρέψει σε μια κανονικότητα. Οι περισσότερες εκτιμήσεις είχαν θέσει αυτό το όριο στο 60-70% του πληθυσμού που αποκτά ανοσία, είτε μέσω εμβολιασμών είτε μέσω προηγούμενης έκθεσης στον ιό. Αλλά καθώς η πανδημία βρίσκεται ήδη στο δεύτερο έτος της, η σκέψη αυτή έχει αρχίσει να μετατοπίζεται. Τον Φεβρουάριο, ο επιστήμονας δεδομένων Youyang Gu άλλαξε το όνομα του δημοφιλούς μοντέλου πρόβλεψης COVID-19 από «Path to Herd Immunity» σε «Path to Normality». Είπε ότι η επίτευξη ενός ορίου ανοσίας της αγέλης κοπαδιών ήταν απίθανη λόγω παραγόντων όπως η διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια, η εμφάνιση νέων μεταλλάξεων και η καθυστερημένη άφιξη εμβολίων για τα παιδιά.
Ο Gu είναι επιστήμονας δεδομένων, αλλά το σκεπτικό του συμφωνεί με αρκετούς ειδικούς στο πεδίο της επιδημιολογίας. «Απομακρυνόμαστε από την ιδέα ότι θα πετύχουμε το όριο της ανοσίας και μετά η πανδημία θα εξαφανιστεί για πάντα», λέει η επιδημιολόγος Lauren Ancel Meyers, διευθύντρια του Πανεπιστημίου του Τέξας στο COVID-19 Modeling Consortium του Austin. Αυτή η αλλαγή αντικατοπτρίζει τις πολυπλοκότητες και τις προκλήσεις της πανδημίας και δεν πρέπει να επισκιάζει το γεγονός ότι ο εμβολιασμός βοηθά. «Το εμβόλιο θα σημαίνει ότι ο ιός θα αρχίσει να εξαφανίζεται από μόνος του», λέει η Meyers. Όμως, καθώς προκύπτουν νέες παραλλαγές και η ασυλία από μολύνσεις δυνητικά μειώνεται, «μπορεί να βρεθούμε με καθυστέρηση μηνών ή ακόμη και ενός χρόνου ακόμη που θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε την απειλή και τις μελλοντικές εξελίξεις».
Οι μακροπρόθεσμες προοπτικές για την πανδημία περιλαμβάνουν το ενδεχόμενο η COVID-19 να γίνει μια ενδημική ασθένεια, όπως η γρίπη. Αλλά στο εγγύς μέλλον, οι επιστήμονες έχουν κατά νου μια νέα κανονικότητα που δεν περιλαμβάνει την ανοσία της αγέλης. Οι λόγοι για τους οποίους υιοθετείται η συγκεκριμένη νοοτροπία και τι σημαίνει αυτό για τον επόμενο χρόνο της πανδημίας είναι οι εξής:1. Δεν είναι σαφές εάν τα εμβόλια εμποδίζουν τη μετάδοση
Το κλειδί για την ανοσία της αγέλης είναι ότι, ακόμη και αν ένα άτομο μολυνθεί, υπάρχουν πολύ λίγοι ευπαθείς ξενιστές για να διατηρήσουν τη μετάδοση – όσοι έχουν εμβολιαστεί ή έχουν ήδη μολύνει δεν μπορούν να μολυνθούν και να μεταδόσουν τον ιό. Τα εμβόλια για την COVID-19 που αναπτύχθηκαν από τη Moderna και την Pfizer-BioNTech, για παράδειγμα, είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στην πρόληψη συμπτωματικών ασθενειών, αλλά εξακολουθεί να είναι ασαφές εάν προστατεύουν τους ανθρώπους από τη μόλυνση ή από τη διάδοση του ιού σε άλλους.
«Μπορούμε να μιλάμε για ανοσία της αγέλης μόνο εάν έχουμε εμβόλιο που εμποδίζει τη μετάδοση. Αν δεν το κάνουμε, τότε ο μόνος τρόπος για να φτάσουμε εκεί είναι να κάνουν όλοι το εμβόλιο », λέει η Shweta Bansal, μαθηματική βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Georgetown στο Washington DC. Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου για τη διακοπή της μετάδοσης πρέπει να είναι «αρκετά υψηλή» για να έχει σημασία η ανοσία της αγέλης, λέει, και προς το παρόν, τα δεδομένα δεν είναι πειστικά.
Η ικανότητα ενός εμβολίου να αποκλείει τη μετάδοση δεν χρειάζεται να είναι 100% για να κάνει τη διαφορά. Ακόμη και το 70% της αποτελεσματικότητας θα ήταν «καταπληκτικό», λέει ο Samuel Scarpino, επιστήμονας δικτύου που μελετά μολυσματικές ασθένειες στο Northeastern University στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης. Αλλά θα μπορούσε να υπάρξει μια σημαντική εξάπλωση του ιού που θα καθιστούσε πολύ πιο δύσκολο να σπάσει τις αλυσίδες μετάδοσης.
2. Η διάθεση των εμβολίων είναι άνιση
Η ταχύτητα
και η διανομή της διάθεσης εμβολίων έχει σημασία για διάφορους λόγους,
λέει ο Matt Ferrari, επιδημιολόγος στο Κέντρο Δυναμικής Λοιμωδών Νόσων
του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια στο University Park. Μια τέλεια
συντονισμένη παγκόσμια εκστρατεία θα μπορούσε να εξαλείψει την COVID-19,
λέει, τουλάχιστον θεωρητικά. «Είναι ένα τεχνικά εφικτό πράγμα, αλλά
στην πραγματικότητα είναι πολύ απίθανο να το επιτύχουμε σε παγκόσμια
κλίμακα», λέει. Υπάρχουν τεράστιες διαφορές στην αποτελεσματικότητα της
διάθεσης εμβολίων μεταξύ χωρών, ακόμη και εντός των ίδιων χωρών.
3. Οι νέες μεταλλάξεις αλλάζουν την εξίσωση
Ακόμα
και αν ο σχεδιασμός διάθεσης των εμβολίων αντιμετωπίσει τα εμπόδια στη
διανομή και την κατανομής, εμφανίζονται νέες μεταλλάξεις του SARS-CoV-2
που μπορεί να είναι πιο μεταδοτικές και ανθεκτικές στα εμβόλια.
«Βρισκόμαστε σε έναν αγώνα με τις νέες μεταλλάξεις», λέει η Sara Del
Valle, μαθηματική και υπολογιστική επιδημιολόγος στο Los Alamos National
Laboratory στο Νέο Μεξικό. Όσο περισσότερο χρειάζεται για να σταματήσει
η μετάδοση του ιού, τόσο περισσότερο χρόνο έχουν αυτές οι παραλλαγές
για να εμφανιστούν και να εξαπλωθούν, αναφέρει.
Υπάρχει όμως και ένα άλλο πρόβλημα το οποίο καλούνται οι ειδικοί να αντιμετωπίσουν, καθώς αυξάνεται η ανοσία σε έναν πληθυσμό, λέει ο Matt Ferrari. Τα υψηλότερα ποσοστά ανοσίας μπορούν να δημιουργήσουν επιλεκτική πίεση, η οποία θα ευνοούσε μεταλλάξεις που μπορούν να μολύνουν άτομα που έχουν ήδη εμβολιαστεί. Ο εμβολιασμός γρήγορα και διεξοδικά μπορεί να αποτρέψει την μόλυνση από ένα μεταλλαγμένο στέλεχος του ιού. Αλλά και πάλι, η ανομοιογένεια της διάθεσης εμβολίων δημιουργεί μια πρόκληση, λέει ο Ferrari. «Έχεις σημαντικό ποσοστό ανοσίας, αλλά έχεις ακόμα τη νόσο και έχεις “κολλήσει” στη μέση». Τα εμβόλια σχεδόν αναπόφευκτα θα δημιουργήσουν νέες εξελικτικές πιέσεις που παράγουν παραλλαγές, κάτι που είναι ένας καλός λόγος για την κατασκευή υποδομών και διαδικασιών για παρακολούθηση αυτών των μεταλλάξεων, προσθέτει.
4. Η ανοσία μπορεί να μην διαρκέσει για πάντα
Οι
υπολογισμοί για την ανοσία της αγέλης δύο πηγές ατομικής ανοσίας – τα
εμβόλια και τις φυσικές μολύνσεις. Τα άτομα που έχουν μολυνθεί με
SARS-CoV-2 φαίνεται να αναπτύσσουν κάποια ανοσία στον ιό, αλλά το πόσο
καιρό διαρκεί αυτή η ανοσία παραμένει ένα ερώτημα, αναφέρουν οι
επιστήμονες. Λαμβάνοντας υπόψη ό, τι είναι γνωστό για άλλους κορονοϊούς
και τα προκαταρκτικά στοιχεία για το SARS-CoV-2, φαίνεται ότι η ανοσία
που σχετίζεται με τη μόλυνση μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, οπότε
πρέπει να ληφθεί υπόψη στους υπολογισμούς. «Ακόμα δεν έχουμε πειστικά
δεδομένα σχετικά με τη μείωση της ανοσίας, αλλά γνωρίζουμε ότι δεν είναι
στο μηδέν αλλά δεν είναι και στο 100%», αναφέρουν.
5. Τα εμβόλια μπορεί να αλλάξουν την ανθρώπινη συμπεριφορά
Με
τα τρέχοντα ποσοστά εμβολιασμού, το Ισραήλ πλησιάζει στο θεωρητικό όριο
της ανοσίας της αγέλης, σύμφωνα με τους επιστήμονες.. Το πρόβλημα είναι
ότι, καθώς περισσότερα άτομα εμβολιάζονται, θα αυξήσουν τις
αλληλεπιδράσεις τους και αυτό θα αλλάξει την εξίσωση της ανοσίας της
αγέλης , η οποία εξαρτάται εν μέρει από τον αριθμό των ανθρώπων που
εκτίθενται στον ιό. «Το εμβόλιο δεν είναι αλεξίσφαιρο», αναφέρουν οι
ειδικοί στο δημοσίευμα. Φανταστείτε ότι ένα εμβόλιο προσφέρει 90%
προστασία: «Αν πριν από το εμβόλιο συναντήσατε το πολύ ένα άτομο και
τώρα με εμβόλια συναντήσετε δέκα άτομα, είναι σαν να επιστρέφετε στην
αρχή».
Οι πιο δύσκολες πτυχές της μοντελοποίησης της COVID-19 είναι οι κοινωνιολογικές συνιστώσες, τονίζει η Meyers. «Αυτό που γνωρίζουμε για την ανθρώπινη συμπεριφορά μέχρι τώρα είναι πραγματικά ανώφελο επειδή ζούμε σε πρωτοφανείς καιρούς και συμπεριφερόμαστε με πρωτοφανείς τρόπους». Η Meyers και υπόλοιποι επιστήμονες προσπαθούν να προσαρμόσουν τα μοντέλα τους και να λάβουν υπόψη τις αλλαγές σε συμπεριφορές όπως η χρήση μάσκας και η τήρηση της κοινωνικής απόστασης.
Το να τερματίσουμε την μετάδοση του ιού είναι ένας τρόπος για να επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Αλλά ένας άλλος τρόπος θα μπορούσε να είναι η πρόληψη σοβαρών ασθενειών και θανάτου, λέει ο Stefan Flasche, επιδημιολόγος στο London School of Hygiene & Tropical Medicine. Με βάση τα όσα γνωρίζουμε ως τώρα για την COVID-19, «η επίτευξη ανοσίας της αγέλης μόνο μέσω των εμβολίων θα είναι μάλλον απίθανη», λέει. Ήρθε η ώρα για πιο ρεαλιστικές προσδοκίες. Το εμβόλιο είναι «μια εκπληκτική εξέλιξη», αλλά είναι απίθανο να σταματήσει εντελώς η εξάπλωση, οπότε πρέπει να σκεφτούμε πώς μπορούμε να ζήσουμε με τον ιό, λέει ο Flasche. Δεν είναι τόσο άσχημο όσο ακούγεται. Ακόμη και χωρίς την ανοσία της αγέλης, η ικανότητα εμβολιασμού ευάλωτων ατόμων φαίνεται να μειώνει τις νοσηλείες και τους θανάτους από την COVID-19. Η ασθένεια μπορεί να μην εξαφανιστεί σύντομα, αλλά η σοβαρότητά της πιθανότατα να αρχίσει να φθίνει.