Ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς ή Φίλων (ο) Ιουδαίος (λατ. Philo Judaeus) (20 π.Χ. - 50 μ.Χ.) ήταν ελληνιστής Ιουδαίος φιλόσοφος ο οποίος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, η οποία αποτελούσε εκείνη την εποχή κέντρο της εβραϊκής διασποράς.
Οι ελάχιστες βιογραφικές πληροφορίες για τον Φίλωνα προέρχονται από τα δικά του έργα, συγκεκριμένα στο έργο του Πρεσβεία προς Γάιον, και από τον Ιώσηπο στο έργο του Ιουδαϊκή Αρχαιολογία.
Το έργο τουΟ Φίλων χρησιμοποίησε την αλληγορία για να αναμείξει και να εναρμονίσει την ελληνική φιλοσοφία και τον Ιουδαϊσμό—αν και δεν θεωρείται ότι αυτή η προσέγγιση ήταν αντιπροσωπευτική των Ιουδαίων της διασποράς[1]. Η μεθοδολογία του περιλάμβανε πρακτικές τόσο της ιουδαϊκής ερμηνευτικής όσο και της στωικής φιλοσοφίας. Ορατές είναι επίσης οι πυθαγοριστικές επιρροές, όπως η κρυπτοσυμβολιστική και η προσκόλληση στην αυτοπειθαρχία ως προετοιμασία για την αθανασία. Αν και τα έργα του δεν έγιναν ευρέως αποδεκτά από τους συγχρόνους του, οι χριστιανοί εκκλησιαστικοί πατέρες, από το 150 μ.Χ. και μετά, έκαναν δεκτό το έργο του με ενθουσιασμό εντοπίζοντας σε αυτό μια μορφή κρυμμένου Χριστιανισμού. Οι φιλελεύθεροι, εκκοσμικευμένοι Ιουδαίοι της Αλεξάνδρειας αντιμετώπιζαν τον Φίλωνα ως ιουδαϊκό αντίστοιχο του Πλάτωνος[2].
Ο Φίλων ταύτισε τον Λόγο των Στωικών, δηλαδή την αρχή που συγκροτεί το σύμπαν, με την πρωτόκτιστη σοφία του Θεού που αναφέρεται στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα της Εβραϊκής Βίβλου, διά της οποίας πλάστηκε ο κόσμος, και αυτός ο συσχετισμός επηρέασε εμφανώς την πρωτοχριστιανική Χριστολογία[3]. Ο Ευσέβιος Καισαρείας έκανε την υπόθεση ότι οι Εσσαίοι «θεραπευταὶ καὶ θεραπευτρίδες» στην έρημο της Αιγύπτου, οι οποίοι αναφέρονται από τον Φίλωνα (Περί Βίου Θεωρητικού ή Ικετών), ήταν στην πραγματικότητα μια χριστιανική ομάδα, «ὅτι δὲ τοὺς πρώτους κήρυκας τῆς κατὰ τὸ εὐαγγέλιον διδασκαλίας τά τε ἀρχῆθεν πρὸς τῶν ἀποστόλων ἔθη παραδεδομένα καταλαβὼν ὁ Φίλων ταῦτ’ ἔγραφεν, παντί τῳ δῆλον». (Εκκλησιαστική Ιστορία 2.17.24) Ο Φίλων απέδιδε την προέλευση της ελληνικής φιλοσοφίας στην Πεντάτευχο. Σαν τον απόστολο Παύλο, ο Φίλων θεωρούσε ότι η σεξουαλική διαστροφή και αταξία αποτελούν σύμπτωμα ειδωλολατρίας. Απέρριπτε την ελληνική ηθική παράδοση και θεωρούσε την αποκαλυμμένη θρησκεία ανώτερη από τη φιλοσοφία. Αν και εξυμνούσε τη σπουδαιότητα της μελέτης των επιστημών η οποία με τη σειρά της προωθεί την εμβάθυνση στη φιλοσοφία με απώτερο σκοπό την υψηλού επιπέδου θεολογία, ο ίδιος υπήρξε εκλεκτικιστής, χωρίς να εντάσσεται σε κάποια συγκεκριμένη φιλοσοφική σχολή. Η αντίληψη του Φίλωνος περί Θεού επηρεάστηκε έντονα από πλατωνικές ιδέες. Ο Φίλων θεωρούσε ότι ο Θεός είναι Ένας, η απόλυτη Μονάδα, πέρα από κάθε έννοια πολλαπλότητας, και ότι δεν υπάρχει καμία γλώσσα που θα μπορούσε να περιγράψει την ύπαρξή Του.
Ο Φίλων θεωρείται ως ο ιδρυτής της θρησκευτικής φιλοσοφίας στον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ. Σύμφωνα με τον Τσάντγουικ (Henry Chadwick), «η ιστορία της χριστιανικής φιλοσοφίας αρχίζει όχι με έναν Χριστιανό, αλλά με έναν Ιουδαίο, τον Φίλωνα της Αλεξανδρείας, έναν ηλικιωμένο σύγχρονο του Αγίου Παύλου». Μάλιστα «ο Φίλων είναι πλήρως εξελληνισμένος, παρουσιάζοντας ένα κατά πολύ ελληνικό πρόσωπο στον κόσμο». Ο Φίλων «γνώριζε ελάχιστα ή καθόλου» την εβραϊκή γλώσσα, καθώς «η εβραϊκή γλώσσα και ο εβραϊκός πολιτισμός εξελληνίσθηκαν βαθμιαία και εύποροι Εβραίοι γονείς (όπως οι γονείς του Φίλωνος) εξασφάλιζαν για τα παιδιά τους φιλελεύθερη μόρφωση από Έλληνες εκπαιδευτές». Η άποψη που διακρατούσε ότι η μετάφραση των Εβραϊκών Γραφών (Παλαιά Διαθήκη) των Εβδομήκοντα στην ελληνική γλώσσα «ήταν θεόπνευστη, τον απάλλασσε από την ανάγκη ή την ευθύνη να κάνει αναφορές από το πρωτότυπο [εβραϊκό] κείμενο».
Η αλληγορική ερμηνεία των Γραφών χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τον Κλήμεντα Αλεξανδρείας, ενώ συστηματοποιήθηκε από τον Ωριγένη και μετέπειτα από τον Αθανάσιο Αλεξανδρείας.