Πώς συνέλαβε τη Θεωρία της Εξέλιξης,
η οποία συνδέει τον άνθρωπο με τη φύση
και συντρίβει τα παρά φύση φονταμενταλιστικά δόγματα
Επιστροφή
Μού αρέσει να σκέφτομαι τον Δαρβίνο σαν έναν αξιοσέβαστο άνθρωπο με μια επικίνδυνη θεωρία, να ανοίγει δρόμο σε έναν εχθρικό κόσμο. Το 1859, είκοσι τρία χρόνια πριν το θάνατό του, ο Κάρολος Δαρβίνος λένε, σκότωσε τον θεό. Ήταν τότε, που δημοσίευσε το σπουδαίο έργο του για την προέλευση των ειδών στήνοντας τη θεωρία του τής εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής.
Ο Δαρβίνος, μάς έβγαλε από την πλάνη, ότι είμαστε δήθεν η κορωνίδα τής δημιουργίας φτιαγμένοι κατ΄εικόνα τού θεού. Απέρριψε την πεποίθηση, ότι ο κόσμος πλάστηκε το 4.000 π.Χ., πως όλα τα ζώα και τα φυτά φτιάχτηκαν από το θεό κι η εξάλειψη ενός είδους είναι κι αυτή πράξη τού θεού. Όλα αυτά τα φονταμενταλιστικά και τελετουργικά πράγματα, πετιούνται από το παράθυρο. Η θεωρία τής εξέλιξης είναι η ιδέα, που συνδέει όλες τις εκφράσεις τής ζωής μαζί, όπως και την ζωή στη φύση. Και κυρίως, συνδέει την ανθρωπότητα με αυτή την διαδικασία. Εξελισσόμαστε κι εμείς, όπως κάθε άλλο είδος.
Από τον παππού του πρωτοάκουσε για την εξέλιξη
Ο πατέρας τού Δαρβίνου Ρόμπερτ, εύπορος γιατρός στο Σρούσμπερυ, τον βάφτισε στην αγγλικανική εκκλησία. Η οικογένειά του δεν ήταν θεοσεβούμενοι άνθρωποι, αλλά έγιναν αγγλικανοί με τη γαλλική επανάσταση, όταν υπήρξε μεγάλη αντίδραση απέναντι σε κάθε τι, που αντιτίθετο στο εκκλησιαστικό κατεστημένο.
Η επιστήμη και ο Δαρβίνος πήγαιναν χέρι - χέρι, όπως ο Ήλιος και η Σελήνη. Ο παππούς τού Δαρβίνου, Έρασμος, ήταν κι αυτός γιατρός και είχε γοητευτεί από την εφαρμογή τής επιστήμης στη βιομηχανία. Ο Έρασμος, πριν γράψει ο εγγονός του για την εξέλιξη, ήταν ο ίδιος οπαδός τής θεωρίας. Δεν είχε κάποια θεωρία για τη φυσική επιλογή, αλλά πίστευε, πως ζώα, φυτά, άνθρωπος, όλα εξελίσσονταν. Ξεκίνησαν σαν μικροσκοπικές σταγόνες, που πέρασαν φάσεις εξέλιξης μέχρι να γίνουν άνθρωποι.
Έγραψε ένα ποίημα σχετικά πασίγνωστο στην εποχή του. Ο τίτλος του ήταν «ναός τής φύσης». Πρώτα από χημικά διαλύματα η ζέστη σχηματίστηκε. Δίνει στην ύλη τα εκκεντρικά φτερά της. Με ισχυρή απώθηση ξεκινά ο εκρηκτικός όγκος. Λιώνει. Γίνεται λύμφη ή αέριο. Και γρήγορα, η συστολή με αιθέρια φλόγα φωτίζει ζωντανεύοντας την ινώδη δομή. Έτσι, δίχως γονιούς από αυτόματη γέννα έγινε το πρώτο ζωντανό είδος επί Γης. Από την μήτρα τής φύσης το φυτό ή το έντομο κολυμπά και φυτρώνει ή ανασαίνει με τα μικροσκοπικά του μέλη.
Υπάρχει πάντα μεγάλη ένταση στον Δαρβίνο.
Το ριζοσπαστικό εναντίον τού συντηρητισμού.
Το μυαλό του πήγαινε προς την μία κατεύθυνση,
η καρδιά του προς την άλλη.
Ήταν ένας άνθρωπος με ένα μυστικό, που ήξερε ή φοβόταν,
ότι θα τού κόστιζε ακριβά αν το έλεγε δημόσια:
τη θεωρία τής εξέλιξης. «Ήταν σαν να ομολογείς
ένα φόνο», είπε, «αν μιλούσες για την εξέλιξη».
Πολλοί μιλούσαν για είδη, που προήλθαν από άλλα, αλλά το πώς γίνεται αυτό αποτελούσε μυστήριο. Το ξεχωριστό στη θεωρία τού Δαρβίνου ήταν ο μηχανισμός τής εξέλιξης. Πίστευε, πως γινόταν μέσω ανταγωνισμού. Αν αγωνιζόσουν για περισσότερους συντρόφους κι επιβίωναν περισσότεροι απόγονοί σου, τότε τα χαρακτηριστικά που θα συνέχιζαν, θα αναπτύσσονταν, ενώ άλλα θα μειώνονταν. Επομένως, ο μηχανισμός τής εξέλιξης είναι αυτός τής φυσικής επιλογής.
Για να καταλάβουμε πόσο σπουδαία θεωρία είναι πρέπει να δούμε αυτή, που αντικατέστησε. Τη μεγάλη αλυσίδα, ότι δηλαδή όλα τα πλάσματα βρίσκονται σε μία αλυσίδα. Δεν υπάρχουν χαμένοι κρίκοι, είναι η αρχή τής αφθονίας. Ο θεός δημιούργησε όλα όσα μπορούσε. Η αλυσίδα πάει από το τίποτε σε μικρά πλάσματα, ψάρια, πτηνά, θηλαστικά. Ο άνθρωπος είναι στη μέση χωρίς νου ή σώμα. Πάνω από τον άνθρωπο βρίσκεται ο πνευματικός κόσμος, οι άγγελοι και ο θεός. Εμείς βρισκόμαστε ακριβώς στο κέντρο. Είμαστε σκοτεινά σοφοί και χυδαία σπουδαίοι. Γεννιόμαστε για να πεθάνουμε, σκεφτόμαστε για να λαθεύουμε. Και όλη αυτή η αίσθηση για τον κόσμο σωριάστηκε, όταν αντικαταστάθηκε από τη θεωρία τής εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής.
είχε τεκμηριώσει κάποια θεωρία φυσικής επιλογής,
πίστευε όμως, ότι ο άνθρωπος και τα ζώα εξελίσσονται.
Ντάρβιν: Μια εύπορη οικογένεια αγγλικανών τόρυς
Ένας από τους καλύτερους φίλους τού Έρασμου ήταν ο μεγάλος άγγλος αγγειοπλάστης Γιοσάϊα Γουέντγουντ. Αυτή η σχέση μεταξύ των Ντάρβιν και Γουέντγουντ εξελίχθηκε από τα φάρμακα και τα πήλινα, για να γίνει χρήματα και γάμος. Η προσωπική τους σχέση δυνάμωσε με το γάμο ανάμεσα στον Ρόμπερτ Ντάρβιν και την Σουζάννα Γουέντγουντ. Αυτοί ήταν οι γονείς τού Κάρολου. Ήταν το τέλειο ζευγάρι. Οι Γουέντγουντ, όπως και οι Ντάρβιν, υπήρξαν σχισματικοί. Αλλά καθώς κέρδιζαν όλο και περισσότερα χρήματα, άρχισαν να είναι και πιο ευλαβείς. Μετακόμισαν σε ένα επιβλητικό σπίτι, το Μάγερχωλ, κατασκευασμένο μέσα στη φύση και πιθήκιζαν τους τρόπους των ισχυρών τής κοινωνίας. Το κατεστημένο των αγγλικανών τόρυς. Η οικιακή ζωή, που βίωσε ο Κάρολος μικρός, ήταν η ζωή τής ανώτερης κοινωνικής τάξης κατά τον 19ο αιώνα με σκυλιά, άλογα, σκοποβολή, γιορτές άμαξες και σαββατοκύριακα με ξαδέλφια, μουσικές και άλλα.
ήταν διακεκριμένος γιατρός και ελευθερόφρονας.
Κέρδιζε πολλά χρήματα, αλλά κληρονόμησε επίσης μεγάλη περιουσία
κι έτσι είχε τη δυνατότητα να υποστηρίξει οικονομικά τον Κάρολο
πρώτα στο ταξίδι του με το Μπιγκλ, αλλά κι αργότερα,
όταν εργαζόταν στη διατύπωση τής θεωρίας τής εξέλιξης.
Στον Κάρολο άρεσαν οι συλλογές, όπως και η φυσική ιστορία. Έκανε συλλογή γραμματοσήμων, λίθων, σκυλιών. Ήταν πολύ καλός στη σκοποβολή. Η εξάλειψη, μία από τις πλέον αποκαρδιωτικές πραγματικότητες τού φυσικού κόσμου, όπου μόνο οι πιο ικανοί επιβιώνουν, επισκέφθηκε νωρίς το νεαρό Δαρβίνο. Το 1817, η μητέρα του Σούζαν, πεθαίνει. Η απώλεια τής μητέρας του στα οκτώ του, τού στοίχισε πολύ.
Καταπίεση στο δημόσιο σχολείο
Μέσα σε λίγους μήνες από το θάνατο τής μητέρας του, ο νεαρός Κάρολος έφυγε από το σπίτι του, για να μπει εσωτερικός στο νέο δημόσιο σχολείο τού δρ. Σάμουελ Μπάτλερ στο Σρόζμπερυ. Εκεί, κυριαρχούσαν τα κλασικά μαθήματα. Η θεολογία. Το σιχαινόταν. Γραφή, ανάγνωση, ποίηση. Το μισούσε. Στα αγγλικά σχολεία τότε, δεν υπήρχε φυσική, επιστήμη. Τη θεωρούσαν απάνθρωπη, επικριτική τής παράδοσης. Τού άρεσε η χημεία,
αλλά τού είπαν να πάψει τις ανοησίες.
Η μητέρα τού Δαρβίνου, Σουζάννα Γουέντγουντ,
πέθανε νέα, όταν ο Κάρολος ήταν μόλις οκτώ ετών.
Ο πατέρας του, θεώρησε, πως όταν θα έφτανε τα 16, το 1825, θα ήταν η κατάλληλη στιγμή να ξεκινήσει κάτι
νέο. Τότε, τον αποκαλούσε χαραμοφάη, άχρηστο, που τού άρεσε μόνο να πιάνει ποντίκια και να σκοπεύει. Βρισκόταν στο σχολείο αδιάφορος, ονειροπόλος, διάβαζε για τους τροπικούς, καθόταν στο πρεβάζι τού παραθύρου και κοίταζε έξω. Μπορείτε να τον φανταστείτε να ονειροπολεί. Άχρηστο τον έλεγαν. Τι ειρωνία! Τον άνθρωπο, που επρόκειτο να αλλάξει τον κόσμο...
Στο Εδιμβούργο μαθαίνει τις εξελικτικές θεωρίες τού Λαμάρκ
Ο πατέρας του τον έστειλε στο Εδιμβούργο να γίνει γιατρός. Η εμπειρία ήταν απελευθερωτική. Οι φοιτητικοί σύλλογοι ήταν ριζοσπαστικοί κι εκείνος πολύ νέος τότε, μόνο 16, 17, 18. Αλλά παρατηρούσε τα πάντα με προσοχή. Ηγετικός ακτιβιστής, ήταν ένας συγκριτικός ανατόμος.
Ο Ρόμπερτ Έντμοντ Γκράντ,
γιατρός και διακεκριμένος βιολόγος,
καθηγητής σε πανεπιστήμιο τού Λονδίνου,
είχε ενστερνισθεί τις εξελικτικές θεωρίες
τού Τζέφρεϋ και τού Λαμάρκ κι επηρέασε
το νεαρό τότε, Κάρολο Δαρβίνο.
Ο Ρόμπερτ Εντμουντ Γκράντ ήταν σκώτος, κακοδιάθετος αν και αστείος, σαρκαστικός, βλάσφημος. Ήξερε τα πάντα για την ζωή των ασπόνδυλων. Ήταν μαθητής τού Λαμάρκ, που ήταν ο γάλλος υποστηρικτής τής εξέλιξης. Έφερε όλες τις ιδέες τού Λαμάρκ στην Αγγλία. Ο Δαρβίνος έγινε ο σύντροφος των περιπάτων του. Έβγαιναν και μάζευαν θαλάσσια πλάσματα, ανθόζωα, θαλάσσιες φτέρες, θαλάσσια σκουλήκια, κάθε τι, που ξέβραζε το νερό. Αυτή ήταν η ειδικότητα τού Γκράντ. Δίδαξε στο Δαρβίνο να μελετά την ζωή. Τους νόμους τής ζωής. Πώς να οδηγεί την ζωή πίσω, στο σημείο εκκίνησης. Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ότι στο Εδιμβούργο γνώρισε τον Λαμάρκ και τα μεγάλα θέματα τής προέλευσης της ζωής.
Στο Δαρβίνο άρεσε η μελέτη της ζωής των ασπόνδυλων, αλλά ένιωθε διαφορετικά με τα είδη, που είχαν σπονδυλική στήλη. Δεν άντεχε τη θέα ενός χειρουργείου και το 1827 παραιτήθηκε από την προσπάθειά του να γίνει γιατρός. Η ιατρική δεν του άρεσε.
Ο νόμος τού θεού και των ανδρών
Τον έστειλαν στην ιερατική σχολή τού Καίμπριτζ, όπου οι περισσότεροι φοιτητές θα γίνονταν κληρικοί. Ο πατέρας του ήθελε να τον κάνει ιερέα. Οι δυο πιο σημαντικές επιστημονικές επιρροές γι αυτόν ήταν ο Άνταμ Σέτζγουικ, καθηγητής γεωλογίας και ο Τζων Χέλσλω, καθηγητής βοτανολογίας. Κι οι δύο υπερασπίζονταν το νόμο τού θεού και των ανδρών, αφού η κοινότητα αυτή ήταν ανδρική. Ήταν μέλη τής ομάδας ηθών τής Σχολής. Αυτοί φρόντιζαν να μην μπαίνουν γυναίκες στην πανεπιστημιούπολη. Ερμήνευαν το θείο νόμο για το φυσικό κόσμο, μέσω τού οποίου τον κρατούσε σταθερό, αμετάβλητο. Ο θεός τους ήταν δημιουργικός. Δεν σήκωναν αστεία για την εξέλιξη. Ο Κάρολος έμαθε από αυτούς να μελετά φυσική ιστορία και τους νόμους, που κυβερνούν τις ανδρικές κοινότητες.
Εκείνη την εποχή, ήταν κοινός στόχος, να πιστεύεις, πως όλα τα πράγματα στην φύση εξέφραζαν θεϊκό σχεδιασμό και στόχο. Τα πράγματα μπήκαν στην θέση τους από το θεό κι αυτό επειδή ο θεός το θεωρούσε σημαντικό, απαραίτητο. Σπουδάζοντας φυσική ιστορία, σπούδαζε στην ουσία το σχέδιο του θεού, για την ιστορία τού κόσμου. Ο μεγαλύτερος υποστηρικτής τού θεϊκού σχεδίου ήταν ο αιδεσιμότατος Γουίλιαμ Πέιλυ. Το βιβλίο του «Αποδείξεις τού χριστιανισμού» ήταν από τα υποχρεωτικά μαθήματα τού Δαρβίνου στο Καίμπριτζ.
Το κλασσικό παράδειγμα είναι αν πάρω το ρολόϊ μου και πάω στο δάσος. Αν βρεις ένα ρολόϊ στο δάσος θα πεις «βρήκα ένα πράγμα, ένα μηχανισμό, που λέει την ώρα, γεμάτο ελατήρια» Στο τέλος καταλήγεις να σκέφτεσαι, πως κάποιος το έφιαξε. Ο Πέιλυ θαύμαζε την ίδια αναλογία σε όλη την φύση. Όλοι οι όμορφοι μηχανισμοί, που επιτρέπουν σε έναν οργανισμό να επιβιώσει στο περιβάλλον του, είχαν έναν δημιουργό.
Ο Δαρβίνος αγαπούσε τον Πέιλυ, όταν σπούδαζε στο Καίμπριτζ. Διάβαζε μάλιστα περισσότερο απ΄όσο απαιτείτο για να περάσει στο μάθημά του. Αλλά στο τέλος, θα στραφεί εναντίον τού Πέϊλυ και τής έννοιας τού σχεδιασμού. Ο Δαρβίνος σκεφτόταν, πως ίσως θα έπρεπε κανείς να πιστέψει στη φύση μάλλον, παρά σ΄έναν εξωτερικό δημιουργό. Κάποιος βλέπει ένα λουλούδι τόσο όμορφο, που νομίζει, πως είναι έργο θεού. Κάποιος άλλος βλέπει την ομορφιά στη φύση και λέει: «καταλαβαίνω πώς φιάχτηκε και είναι σπουδαίο!»
Το ταξίδι με το Μπιγκλ
Στο τελευταίο έτος τού Καίμπριτζ, ο Δαρβίνος αποφασίζει να ταξιδέψει στον κόσμο ως φυσιογνώστης με το βασιλικό πλοίο Μπίγκλ, ταξίδι, το οποίο πρόκειται να αλλάξει την ζωή του για πάντα.
Καθώς το Μπιγκλ επισκοπούσε
τις άγριες ακτές τής Νότιας Αμερικής,
ο Δαρβίνος άρχισε να φτιάχνει θεωρίες
για τα θαύματα τής φύσης γύρω του.
Στο Μπίγκλ έκανε πάντα το πλοίο άνω-κάτω με τις συλλογές απολιθωμάτων, που έβρισκε και τα νεκρά ζώα, που μάζευε από τη θάλασσα κάνοντας χάλια τα καταστρώματα, για τα οποία οι ναυτικοί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι. Δεν τσακωνόταν ποτέ. Είχε τις καλύτερες σχέσεις με το πλήρωμα. Εκείνα τα πέντε χρόνια είχε μεγάλη επαφή με τις επιστήμες. Ιδίως τη γεωλογία και τη φυσική ιστορία. Μεγαλύτερη από κάθε άλλον παρατηρητή μέχρι τότε. Είχε την έμφυτη ικανότητα να σκέφτεται το γιατί και το πώς για ό,τι έβλεπε. Η καταγωγή των ειδών, ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα.
Στο Βρεττανικό Μουσείο του Λονδίνου, όπου αποθηκεύονται φυτά ταξινομημένα και πρεσαρισμένα ανάμεσα σε χαρτί, υπάρχει μία τεράστια τράπεζα δεδομένων σε χρόνο και τόπο. Πολλά από αυτά τα έχει συλλέξει ο Δαρβίνος. Είχε μαζέψει μέχρι και λειχήνες. Τα δείγματα αυτά είναι πολύ σημαντικά, γιατί βοηθούν στην ονομασία των φυτών και ζώων. Όταν περιγράφει κανείς ένα νέο είδος, η περιγραφή του βασίζεται σε άλλα παλαιότερα δείγματα. Αν πήγαινε κάποιος στο Μοντεβιδέο κι έπαιρνε μία λειχήνα, θα επέστρεφε εδώ να την συγκρίνει με αυτή τού Δαρβίνου, για να δει αν ήταν ίδιες. Γι΄αυτό τα δείγματα αυτά φυλάσσονται προσεκτικά ασφαλισμένα σε φακέλους, επειδή σε αυτά ανατρέχουν οι επιστήμονες, προκειμένου να συγκρίνουν κάποιο είδος και να το ονοματίσουν σωστά.
Ο Δαρβίνος είχε γίνει ήδη γνωστός από το Μπίγκλ κι όχι για τη θεωρία του τής εξέλιξης. Ακόμη κι αν μας είχαν μείνει μόνο αυτά τα δείγματα από τον Δαρβίνο, θα τον θυμόμασταν το ίδιο. Έκανε αρχεία, τα οποία τα χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα.
Θεωρία τής εξέλιξης και γεωλογία
Ο Δαρβίνος επέστρεψε από το ταξίδι του με το Μπίγκλ το 1837. Βιάστηκε να πάει στο Καίμπριτζ να δει τους παλιούς δασκάλους του κι εκεί γνώρισε άλλον έναν επιστήμονα, που είχε σαν ίνδαλμα, τον γεωλόγο σερ Τσαρλς Λάιαλ. Σύντροφος τού Δαρβίνου στο Μπίγκλ ήταν ένα πασίγνωστο βιβλίο τού Λάιαλ, που τού πρόσφερε τη βάση για τη θεωρία τής εξέλιξης.
Σερ Τσάρλσ Λάιαλ. Γεωλόγος, στενός φίλος,
που επηρέασε τον Δαρβίνο.
Στο βιβλίο του «Αρχές Γεωλογίας» ανέπτυξε τη θεωρία,
ότι η Γη δεν σχηματίστηκε σε έξη ημέρες, όπως έλεγε η Βίβλος,
αλλά σε πολύ περισσότερο χρόνο, από αργά κινούμενες δυνάμεις,
οι οποίες συνεχίζουν να υφίστανται και στις μέρες μας.
Η γεωλογία θεωρείτο μια, μάλλον, επίμαχη επιστήμη, τότε. Η Βίβλος έλεγε, πως ο κόσμος δημιουργήθηκε σε έξη μέρες. Η γεωλογία έλεγε, πως ίσως αυτό να μην ήταν σωστό. Ο Λάιαλ πίστευε, πως είχε χρειαστεί περισσότερος χρόνος και προσπάθησε να διαδώσει την ιδέα του. Το βιβλίο του το πέτυχε αυτό για πολύ κόσμο. Αυτός ο χρόνος, που πρότεινε ο Λάιαλ, ταίριαζε στο Δαρβίνο. Έδειξε τις μικρές διαδικασίες, τις σταγόνες τής βροχής, τις πλημμύρες, τους ανέμους, όλες τις φυσικές διαδικασίες, που αφορούσαν στη γεωλογία. Όπως είπε ένας φίλος του: ο χρόνος αντηχεί στην γεωλογία. Κάθε στιγμή είναι σημαντική, γιατί σε κάθε στιγμή συμβαίνουν μικρά γεγονότα.
Ο Δαρβίνος είχε τώρα ένα πρότυπο. Μικροσκοπικά γεγονότα, που επαναλαμβάνονται διαρκώς στο χρόνο δημιουργούν νέες μορφές, αλλά δεν είχε ακόμα απάντηση στο εξής: μπορούσε να είναι έτσι για τους βράχους, αλλά πώς εξελίσσονται τα έμβια όντα;
Ανταγωνισμός: Ο μηχανισμός τής εξέλιξης
Έπειτα, διάβασε το πόνημα περί αρχών τού πληθυσμού τού αιδεσιμότατου Τόμας Μάλθους, στο οποίο έγραφε, ότι ο πληθυσμός, ξεπερνά τα αποθέματα τροφής. Υπάρχουν περισσότερα στόματα απ΄όσα μπορείς να ταΐσεις, άρα θα υπάρχει πάντα μια μάχη, πόλεμοι, θάνατος, λιμός. Η πρόοδος έρχεται μετά από μάχη. Αυτή ήταν η κεντρική ιδέα για τον Δαρβίνο: Η φύση είναι μια μάχη. Όταν διάβασε το βιβλίο τού Μάλθους κι έψαχνε για το μηχανισμό τής εξέλιξης, είπε, πως το διάβασε ανάλαφρα, αυτά είναι τα λόγια του. Αν δούμε όμως, την οικογένειά του, τον κοινωνικό του κόσμο, θα δούμε, ότι ο Μάλθους είχε κάνει διάνα. Στην ουσία, οι Ντάρβιν ήταν επενδυτές, επιχειρηματίες, οι Γουέντγουντ ήταν μηχανικοί, ο ανταγωνισμός ήταν κυρίαρχος. Ο Δαρβίνος ήταν υπέρ αυτού. Όλη του η οικογένεια, η βιολογία του, η εξέλιξή του μέσω φυσικής επιλογής, ο ανταγωνισμός, βοηθούν τα είδη να προοδεύσουν. Κατά τον ίδιο τρόπο δουλεύει κι η φύση. Υπήρχε ένα ανελέητο πολιτικό κλίμα, που έδωσε ώθηση σε μια ανελέητη, πολιτική, εξελικτική βιολογία. Ο Δαρβίνος είχε βρει μια θεωρία να δουλέψει.
Ολομόναχος, πειραματιζόταν με όλα
Τώρα, αποφάσισε να παντρευτεί. Επέλεξε την Εύα Γουέντγουντ, ανηψιά τής πεθαμένης μητέρας του και το 1842, το ζευγάρι αποφάσισε να μετακομίζει στο παλιό πρεσβυτέριο τού Ντάουν, ενός χωριού στο Κεντ. Στο Δαρβίνο άρεσε η φύση κι αγαπούσε πολύ το Ντάουν. Ένιωθε ασφαλής εκεί. Εκεί έχτισε το εργαστήριό του. Εκεί έστησε και τον «μοχλό» του, για να μετακινήσει τον κόσμο. Ενδιαφερόταν για όλα γύρω του. Είχε εμμονή με τη θεωρία του. Ό,τι έβλεπε ήταν τροφή για τη θεωρία τής εξέλιξης. Από τα λιβάδια με τα λουλούδια μέχρι τη συζυγική του κλίνη. Ήταν βαθιά πειραματιστής. Τού άρεσε να λύνει προβλήματα.
Από τις πιο καλές έρευνές του ήταν αυτή με τα σκουλήκια. Ήθελε να ξέρει τί μπορούσαν να κάνουν κι είχε σκουλήκια σε δοχεία σε όλο το σπίτι. Τα τάιζε με διαφορετικές τροφές, αλλά αναρωτήθηκε επίσης, αν μπορούσαν να ακούσουν. Τα είχε τοποθετήσει λοιπόν πάνω στο πιάνο κι έβαλε ένα από τα παιδιά του να παίζει. Προσπάθησε να δει αν ανεβοκατεβαίνουν στον δοχείο. Έβαλε ένα άλλο του παιδί να παίξει φαγκότο. Δοκίμασε και φλάουτο, έκανε διάφορα πράγματα, που σχεδόν ντρεπόταν να ομολογήσει. Ήταν σαν μια αράχνη στον ιστό της. Έστηνε τους ιστούς του, για να μαζέψει πληροφορίες ολομόναχος στο εργαστήριό του στο Ντάουν.
Μέσα σε δυο χρόνια από τη μετακόμιση στο Ντάουν, ο Δαρβίνος είχε λύσει τους γρίφους, που υποστήριζαν τη μεγάλη του ιδέα. Το έγραψε ο ίδιος στο χέρι, αλλά δεν το δημοσίευσε για είκοσι χρόνια σχεδόν. Το 1844 καθαρόγραψε ένα δοκίμιο. 231 σελίδες. Ο πυρήνας τής θεωρίας του είχε καταγραφεί.
Δεν δημοσίευε τη θεωρία του
Γιατί δεν δημοσίευσε τη θεωρία του; Πρέπει να θυμόμαστε, ότι η πολιτική κατάσταση το 1839, 1840, 1841, 1842 ήταν η πλέον ριζοσπαστική τού αιώνα. Υπήρχε μαζική ανεργία, βαθιά κρίση, απεργίες. Οι αναλυτές οργάνωναν διαμαρτυρίες ζητώντας περισσότερα δικαιώματα στην αγγλική κοινωνία. Οι σοσιαλιστές και οι άθεοι δημοσίευαν μπροσούρες λέγοντας, πως η εξέλιξη ήταν αυτή, που θα παραμέριζε το θεό, οπότε δεν θα υπήρχαν θαύματα και η αγγλικανική εκκλησία έκανε λάθος, η κοινωνία κατέρρεε, οι εργάτες θα αναλάμβαναν. Η εξέλιξη ήταν μέρος τής πολιτικής δομής τους, την έβλεπαν ως όπλο, το δόρυ να χτυπήσουν το κατεστημένο.
Ο Δαρβίνος έπαιρνε 400 λίρες από τον πατέρα του. Ήταν αριστοκράτης, οι φίλοι του στο Καίμπριτζ ήταν ευγενείς και κληρικοί. Τον κατηγόρησαν μάλιστα, για πολύ αριστοκρατική συμπεριφορά. Όλη η οικογένειά του μισούσε τους χούλιγκαν σοσιαλιστές, όπως τους αποκαλούσαν. Ο Δαρβίνος, λοιπόν ανησυχούσε, μήπως έπαιρναν τις ιδέες του και τις χρησιμοποιούσαν στην προπαγάνδα τους. Αυτό πρέπει να ήταν η καρδιά τού διλήμματός του. Είπε, πως ήταν σαν να ομολογεί κανείς ένα φόνο αν μιλούσε για την εξέλιξη. Δεν είχε πρόθεση να δημοσιεύσει τη θεωρία του. Άφησε στην σύζυγό του ένα γράμμα, όπου έλεγε, πως σε περίπτωση που πέθαινε, έπρεπε να πάρει 400 λίρες, να βρει έναν εκδότη και να τη δημοσιεύσει, πράγμα πολύ παράξενο, αν το σκεφτείς. Προτιμούσε να πεθάνει και να αναλάβει άλλος την ευθύνη και το ανέθεσε στην γυναίκα του. Φοβερό φορτίο. Στο γράμμα έλεγε ποιους είχε στο νου του. Τους κληρικούς τού Καίμπριτζ, τον Ρίτσαρντ Όουεν. Όλοι αυτοί μισούσαν την μεταβολή, την εξέλιξη. Έπρεπε να γίνεις επιστήμονας, είπε, για να τους αντικρούσεις. Ο Σέτζγουικ, ο γεωλόγος, είπε, πως η εξέλιξη ήταν βδελυρή υπόθεση, φρικτή, θα οδηγούσε την κοινωνία σε καταστροφή και σύγχυση. Δεν ήθελαν να αναμιχθούν. Αυτό που έβλεπε ο Δαρβίνος ήταν, πως όποιος δημοσίευε μια θεωρία τής εξέλιξης, θα έβλεπε την φήμη του να διαμελίζεται.
Η δημοσίευση μιας παρόμοιας θεωρίας
Το 1844 ξέσπασε σκάνδαλο, όταν ένας λαϊκός εκδότης με έξι δάκτυλα στο κάθε χέρι και ενδιαφέρον για μεταλλάξεις και τέρατα δημοσίευσε τη δική του θεωρία τής εξέλιξης. Συγγραφέας ήταν ο Ρόμπερτ Τζέιφερς και το βιβλίο του είχε τίτλο: «Τα ίχνη τής φυσικής ιστορίας τής δημιουργίας». Ακριβώς όπως ο Δαρβίνος έτσι και ο Τζέιφερς φοβόταν, ότι οι θεωρίες του μπορούσαν να βλάψουν τη φήμη του, οπότε δημοσίευσε το βιβλίο ανώνυμα.
Αυτό που έκανε τα «Ίχνη» τόσο ενδιαφέροντα, ήταν πως πολλοί αναφέρθηκαν ως εν δυνάμει συγγραφείς του. Από την κόρη τού Μπάϊρον, Άντα, που αγαπούσε τα μαθηματικά, μέχρι κάποιον, που ήταν ο πιο συντηρητικός Τόρυ των ημερών, ο σερ Ρίτσαρντ Βίβιαν. Ακόμη και τον Δαρβίνο υποψιάζονταν. Ανέφεραν ως και τον πρίγκιπα Αλβέρτο, ως αστείο. Είχαν προτείνει κάθε είδους άνθρωπο, περίπου εξήντα ονόματα. Κι αυτό, συνδυασμένο με την επονείδιστη φύση τής θεωρίας, αποτελούσε ευχάριστο θέμα στο βικτωριανό Λονδίνο.
Ο πιο υβριστικός επικριτής των «Ιχνών», ήταν ο παλιός του καθηγητής, Σέτζγουικ. Αυτός, για διάφορους λόγους είδε στα «Ίχνη» ό,τι φοβόταν. Απαρνήθηκε λοιπόν ολοσχερώς αυτό το οικτρό έκτρωμα. Μίλησε για τα «Ίχνη» σαν να ήταν η πόρνη τής Βαβυλώνας, που μόλις έριξε τον όμορφο επιστημονικό μανδύα της κι άφησε να φανεί η διαφθορά κι η παρακμή, που κρυβόταν πίσω. Μισούσε τα «Ίχνη», γιατί ήταν η άρνηση τής ηθικής, τής θρησκείας.
Περισσότερα από διακόσια χρόνια από τη γέννησή του,
ο Κάρολος Δαρβίνος συγκεντρώνει
τα πυρά των διάφορων ιερατείων
καθ΄ότι ανατρέπει τη θεολογική παραδοχή,
ότι τα έμβια είδη είναι σταθερά και τα ίδια μ’ αυτά,
που έπλασε ο θεός μέσα σε μια βδομάδα,
κατά τη δημιουργία τού σύμπαντος.
ο Κάρολος Δαρβίνος συγκεντρώνει
τα πυρά των διάφορων ιερατείων
καθ΄ότι ανατρέπει τη θεολογική παραδοχή,
ότι τα έμβια είδη είναι σταθερά και τα ίδια μ’ αυτά,
που έπλασε ο θεός μέσα σε μια βδομάδα,
κατά τη δημιουργία τού σύμπαντος.
Ο Δαρβίνος δεν είναι απλώς ένας επιστήμονας από τους πιο δημιουργικούς, αλλά κι ένας από τους πιο παραγωγικούς. Έγραψε 14-15 βιβλία σε μία εποχή χωρίς υπολογιστές, χωρίς γραμματειακή στήριξη. Τα γράφει όλα στο χέρι, διορθώνει τα δοκίμια. Ασχολείται με διάφορους επιστημονικούς τομείς, όπως γεωλογία, βοτανολογία, ανθρωπολογία, ζωολογία, εμβρυολογία, συγκριτική ανατομία. Κάθε είδους φυσικής ιστορίας στα γερμανικά, στα γαλλικά, όπως και στα αγγλικά.
Ανησυχεί, για το ότι κοίταξε τη φύση, είδε πως η φύση είναι βίαιη και σκληρή, πως το σύμπαν δεν έχει χώρο για έναν φιλάνθρωπο δημιουργό. Ανησυχεί, γιατί ίσως σκότωσε ο ίδιος τον θεό.
Τον σημαδεύει ο θάνατος τής κόρης του
Αν ο Δαρβίνος ανησυχούσε για τις επιπλοκές τής θεωρίας του περί φυσικής επιλογής, αυτές έγιναν σκληρή πραγματικότητα το 1851. Η αγαπημένη του κόρη Άννυ, αρρώστησε και πέθανε. Ήταν έντεκα χρονών. Ήταν πολύ κοντά της, από μικρή ακόμα. Η μικρή συνήθιζε να τού τραβά το χέρι, να τον χτενίζει, να τον παίρνει βόλτες στον κήπο. Την αγαπούσε γι΄αυτό. Ήταν ψηλή, τού θύμιζε τη γυναίκα του, την Έμμα. Όταν λοιπόν έπεσε αθεράπευτα άρρωστη, ο Δαρβίνος τρελάθηκε. Έβλεπε το παιδί να πεθαίνει για πάνω από μια εβδομάδα, τον Απρίλη τού 1851. Δεν ξέχασε ποτέ τη γλυκύτητα, την τρυφερότητά της, το λαμπερό χαμόγελο, το φωτεινό πρόσωπο. Μια βδομάδα μετά το θάνατό της έγραψε ό,τι πιο συγκινητικό έγραψε ποτέ, περιγράφοντας τι υπέροχο δείγμα ανθρώπου σωματικά και ηθικά, ήταν. Έκλαιγε για την Άννυ ακόμη και στο τέλος τής ζωής του. «Ακόμη έρχονται δάκρυα στα μάτια μου», έγραψε λίγο πριν πεθάνει, «σαν σκέπτομαι τη γλυκύτητά της».
έσπρωξε τον ήδη αμφίβολο Δαρβίνο
μακρυά από τη θεωρία ενός αγαθοεργού θεού.
Πώς να συμφιλιώσεις την απώλεια ενός τέλειου δείγματος με τη χριστιανική άποψη τού σύμπαντος; Ο Δαρβίνος δεν μπορούσε. Πίστευε, ότι η επιβίωση λαμβάνει χώρα ανάλογα με το ποιος ήταν πιο ικανός, αλλά είναι μία διαδικασία, που αλλάζει και δυστυχώς ο ίδιος έχασε αυτό το τέλειο παιδί. Νομίζω, ότι αυτό επηρέασε βαθιά το σύμπαν, στο οποίο πίστευε εφ΄εξής ο Δαρβίνος. Η φυσική επιλογή έλαβε χώρα σε ένα σύμπαν, όπου μπορούσε να υπάρχει ή όχι θεός.
Ο Δαρβίνος δημοσιεύει τελικά τη θεωρία του
Μετά τον θάνατο τής Άννυ, ο Δαρβίνος αποσύρθηκε στο σπίτι του στο Ντάουν. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, δεν βιαζόταν να δημοσιεύσει τη μεγάλη ιδέα του. Αλλά το 1858, αυτή η απροθυμία του τον πρόλαβε. Έφτασε ένα γράμμα από την Άπω Ανατολή. Ήταν από έναν ανταγωνιστή φυσιογνώστη.
Ο Γουάλας και ο Δαρβίνος ήταν πολύ διαφορετικοί. Ο Γουάλας ήταν 14 χρόνια νεότερος, αλλά ανήκε στην άλλη άκρη των κοινωνικών τάξεων. Το όγδοο παιδί μιας φτωχής οικογένειας, άφησε το σχολείο στα δεκατρία του, δεν πήγε ποτέ πανεπιστήμιο, δούλευε ως τοπογράφος. Δεν τού άρεσε καθόλου αυτή η δουλειά, την θεωρούσε γελοία. Έβλεπε τις άσχημες συνθήκες των χωρικών και κάποια στιγμή βαρέθηκε κι αποφάσισε να γίνει επαγγελματίας συλλέκτης δειγμάτων. Πίστευε στην εξέλιξη, χρειαζόταν απλώς μία θεωρία. Πήγε στην Άπω Ανατολή, όπου μελετούσε ουρακοτάγκους. Ζούσε σαν αυτόχθονας και μέσα σε μία κρίση ελονοσίας θυμήθηκε τον Μάλθους και ένα βιβλίο του, που είχε διαβάσει πριν δεκατέσσερα χρόνια. Θυμήθηκε, αυτό, που σήμερα λέμε επιβίωση τού ικανότερου και κατάλαβε, πως όλος ο κόσμος δούλευε έτσι. Έγραψε λοιπόν τη θεωρία του τις επόμενες δύο ημέρες και την έστειλε στην Αγγλία στον Δαρβίνο. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Το θεωρούμε ταυτόχρονο; Ανεξάρτητο; Εξαρτάται από το πώς βλέπεις την επιστήμη να δουλεύει. Ήταν κι οι δύο ταξιδιώτες, ήξεραν κι οι δύο τη φύση κι αυτό τους έφερε στο ίδιο σημείο. Έτσι, επιτέλους, είκοσι χρόνια, αφού είχε γράψει τη θεωρία τής εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής, ο Δαρβίνος αναγκάστηκε να την δημοσιεύσει.
Όμως, ποιον μπορούσε να εμπιστευτεί ένας άνδρας με τις ευαισθησίες τού Δαρβίνου, για να τού δώσει το έργο μιας ζωής; Στον οίκο Τζων Μάρεϋ, αποφάσισε. Έναν από τους παλαιότερους εκδοτικούς οίκους τού Λονδίνου. Ήξερε, πως ήταν ασφαλής με τον Τζων Μάρεϋ, γιατί ο δεύτερος είχε αίσθηση τής επιστήμης τής εξέλιξης, είχε εκδώσει πολλούς από τον τομέα τού Δαρβίνου. Ο Τζων Μάρεϋ το δημοσίευσε ευχαρίστως.
Η θεωρία τής εξέλιξης
επηρέασε καταλυτικά πολλές επιστήμες
και γενικότερα τη σκέψη τού 20ού αιώνα.
επηρέασε καταλυτικά πολλές επιστήμες
και γενικότερα τη σκέψη τού 20ού αιώνα.
Το «μπουλντόγκ» τού Δαρβίνου
Στο μεταξύ, ο συγγραφέας φοβούμενος για την φήμη του, κρατήθηκε μακριά από δημόσιες εμφανίσεις. «Έμαθα, πως λέει, ότι προερχόμαστε από τους πιθήκους» είπε χαρακτηριστικά κάποια κυρία τής βικτωριανής εποχής και συνέχισε: «Ελπίζω, πως δεν είναι αλήθεια, αλλά αν είναι, ας προσευχηθούμε να μην γίνει γνωστό».
Τόμας Χένρι Χάξλεϊ.
Βιολόγος, που έμεινε γνωστός
ως το «μπουλντόγκ» τού Δαρβίνου,
λόγω τής φανατικής του υπεράσπισης
των εξελικτικών ιδεών.
Βιολόγος, που έμεινε γνωστός
ως το «μπουλντόγκ» τού Δαρβίνου,
λόγω τής φανατικής του υπεράσπισης
των εξελικτικών ιδεών.
Η προώθηση τού βιβλίου αφέθηκε σε ένα νεαρό άνδρα, που έγινε γνωστός ως «το μπουλντόγκ τού Δαρβίνου». Τον Τόμας Χένρι Χάξλεϊ. Ο Χάξλεϊ και ο Δαρβίνος ήταν διαφορετικά άτομα. Ο Δαρβίνος ήταν εσωστρεφής, ο Χάξλεϊ καριερίστας, τού άρεσε να είναι στο προσκήνιο, να προκαλεί. Ήταν φιαγμένοι ο ένας για τον άλλον. Ο Δαρβίνος ήθελε έναν προπαγανδιστή, ο Χάξλεϊ έναν λόγο. Ο Δαρβίνος έγινε αποδεκτός χάρη στον Χάξλεϊ. Αυτός δέχθηκε τα πυρά, αυτός έκανε διαλέξεις για τη θεωρία, αυτός μίλησε για ανθρώπους και για πιθήκους, που ο Δαρβίνος είχε προσεκτικά αποσιωπήσει στην «Καταγωγή των Ειδών».
Το βιβλίο τού Χάξλεϊ: «Η θέση τού ανθρώπου στην φύση», τέσσερα χρόνια μετά την «Καταγωγή των ειδών», ήταν, που τράβηξε όλη την αντίδραση. Όλοι έριχναν τα θρησκευτικά βέλη τους επάνω του. Έκανε αυτό, που μισούσαν οι Τόρυ. Μιλούσε για τον γορίλα πρόγονό τους. Ο Δαρβίνος, σε σύγκριση, παρέμεινε άσπιλος και θάφτηκε στο Γουέστμινστερ Άμπεϊ, όπου τον έβαλε ο Χάξλεϊ, ενώ ο τελευταίος θάφτηκε στο Φρίντσλεϊ.
Όπως αναγνώρισε πολύ νωρίς ο ίδιος ο Δαρβίνος,
η εξέλιξη τού ανθρώπου αποτελεί
το μεγαλύτερο πεδίο αμφισβήτησης
τής εξελικτικής σκέψης.
Οι θρησκείες, ακόμα και στις μέρες μας,
διαφωνούν στην ιδέα, ότι ο άνθρωπος προήλθε
με φυσικές διαδικασίες
χωρίς δηλαδή κάποια υπερφυσική, θεία, παρέμβαση.
η εξέλιξη τού ανθρώπου αποτελεί
το μεγαλύτερο πεδίο αμφισβήτησης
τής εξελικτικής σκέψης.
Οι θρησκείες, ακόμα και στις μέρες μας,
διαφωνούν στην ιδέα, ότι ο άνθρωπος προήλθε
με φυσικές διαδικασίες
χωρίς δηλαδή κάποια υπερφυσική, θεία, παρέμβαση.
Επίλογος
Υπάρχουν δύο απόψεις για τις κοινωνικές ζυμώσεις, σχετικά με τη θεωρία τής εξέλιξης. Η μία, είναι η δημοφιλής, που λέει, ότι ο Δαρβίνος εκθρόνισε τον θεό δημιουργώντας πόλεμο μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Η επιστήμη κέρδισε, η θρησκεία έχασε. Δεν είναι αλήθεια. Στην πραγματικότητα, αυτό βόλευε τον αγγλικανισμό, που μετακίνησε κάπως το επίπεδο των εξηγήσεών του, ώστε η θεωρία τής εξέλιξης να γίνει νόμος τού θεού.
Κάποτε, ειπώθηκε, ότι η ομοιομορφία τής φύσης είναι το πέπλο, που πίσω του κρύβεται ο θεός. Από την μια μεριά λοιπόν, ήταν επαναστατική θεωρία κι από την άλλη ιδιαίτερα ευλαβική. Όλες του οι ανησυχίες, ότι θα τον χρησιμοποιούσαν οι σοσιαλιστές κι οι λαμαρκιστές, ότι η φυσική επιλογή του θα τσάκιζε το κατεστημένο, αποδείχθηκαν λάθος. Ανησυχούσε για το τίποτα.
Εκκλησιαστικοί παράγοντες σε όλο τον κόσμο, σε αντικατάσταση τής «βλάσφημης» θεωρίας τής εξέλιξης, προσφεύγουν στη λύση μιας «αντι-επιστήμης», τού λεγόμενου «δημιουργισμού» ή με πιο σύγχρονο όρο τού «ευφυούς σχεδιασμού». Πρόκειται για μία θρησκευτική μεταφυσική θεωρία, που υποστηρίζει, ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε από κάποιο εξωσυμπαντικό, μεταφυσικό ον. Επιδιώκει την αναγωγή της σε επιστήμη χωρίς τα εχέγγυα τής επιστημονικής αντικειμενικότητας και έρευνας. Είναι ουσιαστικά οι βιβλικές ιστορίες επενδεδυμένες με ψευδοεπιστημονική μορφή.
Τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του, ο Δαρβίνος, μπήκε στην δελφική φάση του. Κάθε τι που έλεγε, κάθε λέξη από το στόμα του ή την πένα του, την έπαιρνε ένας κόσμος έτοιμος να «αλλαξοπιστήσει». Ρωτούσαν για τα θρησκευτικά πιστεύω του. Έλεγε, «ο κάθε ανόητος τής Ευρώπης μού γράφει, για να με ρωτήσει κάτι». Ήθελαν φωτογραφίες, αυτόγραφα, ήθελαν χρήματα, πολλοί τού ζήτησαν χρήματα, ήθελαν συστατικές επιστολές «για την Βασιλική Εταιρία». Ήταν τόσα πολλά τα αιτήματα, που αναγκάστηκε να τυπώσει μία απάντηση: «Με θλίψη του, ο κ. Δαρβίνος σάς ενημερώνει…». Υπήρξε και ένα παιδί από τις κεντροδυτικές Η.Π.Α., που τού έγραψε: «Κύριε Δαρβίνε, σάς παρακαλώ, στείλτε μου μία λίστα βιβλίων σχετικά με την εξέλιξη». Τού έστειλε ένα κατάλογο με βιβλία φίλων και συνεργατών και φυσικά, και δικών του.
Σημείωση:
Το παραπάνω άρθρο αποτελείται από αποσπάσματα από την ταινία τού BBC: Darwin: The life, σκην.: Vyv Simson. Ο τίτλος, οι εικόνες και οι υπότιτλοι έγιναν με μέριμνα τής «Ελεύθερης Έρευνας».
