Η
«Αθηνά του Βαρβακείου». Αντίγραφο του 3ου αιώνα μ.κ.ε από το πρωτότυπο
της «Αθηνάς Παρθένου» του 438 π.κ.ε. που βρισκόταν στον Παρθενώνα και
είχε κατασκευαστεί από τον Φειδία.
Το μικρό αυτό
άγαλμα, αγνώστου καλλιτέχνη, από πεντελικό μάρμαρο, ύψους 105 εκατοστών
μαζί με τη βάση, βρέθηκε κοντά στη Βαρβάκειο Σχολή. Είναι ένα σεμνό
αντίγραφο, αλλά έχει μεγάλη αξία, διότι είναι το καλύτερα διατηρημένο
και το πληρέστερο από τα υπαρκτά αντίγραφα του γιγάντιου χρυσελεφάντινου
αγάλματος που φιλοτεχνήθηκε από τον Φειδία και τοποθετήθηκε στον σηκό
του Παρθενώνα το 438 π.κ.ε.
Το πρωτότυπο θεωρούνταν
στην αρχαιότητα μία από τις σημαντικότερες εκφάνσεις της αρχαιοελληνικής
τέχνης. Το τμήματα που αναπαριστούσαν την επιδερμίδα είχαν φτιαχτεί από
ελεφαντόδοντο, ενώ το υπόλοιπο από ελάσματα χρυσού πάνω σε ξύλινο
σκελετό. Οι διαστάσεις του αντιγράφου είναι περίπου το ένα δωδέκατο των
διαστάσεων του πρωτοτύπου, οι οποίες μας είναι γνωστές από την περιγραφή
του Παυσανία και άλλων αρχαίων πηγών και μάλλον ξεπερνούσε τα 11 μέτρα.
Η θεά απεικονίζεται όρθια, με το δεξιό χέρι προτεταμένο για να
υποστηρίξει μια φτερωτή Νίκη. Στο κεφάλι φέρει αττικό κράνος με τρία
λοφία και Σφίγγα ανάμεσα σε δύο Πηγάσους. Στο στήθος της εμφανίζεται η
αιγίδα με την κεφαλή της Μέδουσας, κάτω από την οποία φέρει τον αττικό
πέπλο με τον κόλπο και το απόπτυγμα, ζωσμένο στη μέση με δύο φίδια. Το
αριστερό χέρι κρατά μεγάλη ασπίδα κοσμημένη εξωτερικά, σύμφωνα με όσα
αναφέρει ο Πλίνιος, με ανάγλυφη σκηνή Αμαζονομαχίας, ενώ στο εσωτερικό
ήταν ζωγραφισμένη μια μάχη μεταξύ θεών και Γιγάντων (που έχει
παραλειφθεί στο αντίγραφο) και στα σανδάλια απεικονιζόταν η μάχη μεταξύ
Λαπιθών και Κενταύρων. Μέσα στην ασπίδα διακρίνονται οι σπείρες του
ιερού φιδιού Εριχθονίου. Στη βάση υπήρχε άλλο ανάγλυφο με τη γέννηση της
Πανδώρας.
Στη βιογραφία του Περικλή, ο Πλούταρχος
αναφέρει ότι «ο Φειδίας απεικόνισε τον εαυτό του ως έναν ηλικιωμένο
φαλακρό άνδρα που σηκώνει μια πέτρα και με τα δύο χέρια και τον Περικλή,
έξοχα φιλοτεχνημένο, να συγκρούεται με μια Αμαζόνα». Η αυτοπροβολή αυτή
προκάλεσε αίσθηση στην αθηναϊκή κοινωνία της εποχής. Οι Αθηναίοι ήδη
αντιμετώπιζαν εχθρικά τη φιλική σχέση του Περικλή με τον Φειδία που
υλοποιούσε τα μεγάλα σχέδια του πρώτου. Η εχθρότητα αυτή οδήγησε σε μια
δίκη εναντίον του Φειδία, με αποτέλεσμα ο γλύπτης να εξοριστεί στην
Ήλιδα.