Κατά τον Σπ. Νάγο, τα μυστήρια της Ελευσίνος υπήρξαν τα θεμέλια του διαφωτισμού" της ανθρωπίνης ψυχής, τα υποδείξαντα σε αυτήν το φως της σωτηρίας. η εικόνα της παλαιούσης προς το σκότος ψυχής διετυπώθη στα μυστήρια της Ελευσίνος εν πληρεστάτη περιγραφή. Η δε αποκάλυψη των μέσων με σκοπό να νικήσει κάποιος το σκότος υπεδείχθη υπό τούτων πλήρως και ιδού γιατί οι μυηθέντες ωμολόγησαν ότι ο μυηθείς στα Ελευσίνια άνθρωπος θα έχει μετά θάνατον ευδαιμονία.
Να κατανοηθούν τα απόρρητα Μυστήρια δεν ήταν δυνατόν αν ο επιθυμών τούτο δεν ήταν μυημένος σε αυτά και κατάλληλος ψυχικώς για την κατανόησή τους. Η μύηση ήταν δια σειράς δοκιμασιών βαθμιαία από βαθμού σε βαθμό με προϋπόθεση από του κατωτάτου, του εξαγνισμού και της καθ άρσεως, μέχρι του ανωτάτου, στον όποιον ο μεμυημένος ελέγετο επόπτης, δηλαδή κατείχε την εξ εποπτείας Γνώση.
Η παλαιά θρησκεία θεωρούσε θεούς και ανθρώπους αδιακρίτως ως παράγοντες της παγκοσμίου θείας φύσεως συνεξελισσομένους, τους μεν θεούς ως νόμους αύτης, τους δε ανθρώπους ως δημιουργήματα αυτής, εξελισσόμενους δι' αυτών σε θεία κατάσταση.
Αλλά τι είναι φύση; ερωτά ο Θαλής το 600 και ποια η αρχή του σύμπαντος; Απεφάνθη δε ότι αρχή του παντός είναι το ύδωρ. Ο Αναξίμανδρος το 570 είπε ότι είναι το άπειρον. Ο Ηράκλειτος το 500 το πυρ. Ο Εμπεδοκλής το 450 ο αήρ, η γη και το ύδωρ. Ο Αναξαγόρας διεκήρυξε ότι ο νους είναι η αρχική ουσία, εκ της οποίας τα πάντα προέρχονται. Τέλος ο Λεύκιππος διετύπωσε την θεωρία των ατόμων.
Εκ τούτων καταφαίνεται ότι στα μυστήρια είχε την καταγωγή της όχι μόνο η αρχαία ελληνική θρησκεία, αλλά και η αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, Ιδιαιτέρως δε η Πυθαγόρειος διδασκαλία.
Ο Πυθαγόρας της κοσμογονικής Μονάδος και Δυάδος εδίδαξε όχι μόνο την αθανασία της ψυχής, αλλά και την προΰπαρξη αυτής και την διαδοχικήν αυτής ενσάρκωση, πιστεύοντας ότι δια των Οργανισμών εξελίσσεται αυτή.
Το γνώθι Σαυτόν στρέφει τον άνθρωπο προς τον εσωτερικό του κόσμο, είναι καθαρά εσωτερική φιλοσοφία, αντίλαλος καλώς λειτουργούντων μυστηρίων.
Ο Σωκράτης, παλαιά ψυχή ή μεμυημένος σε Μυστήρια, καθωδηγείτο υπό θείας εμπνεύσεως και περιέσωσε το έργο του Πυθαγόρου, το ματαιωθέν υπό του σχολαστικισμού, του Εκκλησιαστι κισμού και του Στρατιωτικισμού.
Ο Πλάτων όπως και ο Σωκράτης, εδίδασκε την έρευνα του ηθικού σκοπού της δημιουργίας και την συμμόρφωση της ανθρωπίνης λογικής προς αυτόν. Eπίστευε ότι ο άνθρωπος είναι συμβολική εικόνα του θεού, όταν άριστα εκτελεί την ηθική και θεία αποστολή του. Ή δε αληθής γνώση (Αλήθεια) είναι έλλαμψις, φωτισμός θεόθεν.
Είναι γεγονός ότι διδασκαλίες και δοξασίες ως άνω προέρχονται μυστηριακώς μεν υπό του Ορφέως, συμβολικώς δε υπό του Πυθαγόρου και επιστημονικώς (κατά την εσωτερική επιστήμη) υπό του Πλάτωνος.
Μέγα δίδαγμα του Πλάτωνος είναι ότι για να αυξάνει της ψυχής μας η ομοιότης με την θεότητα, πρέπει να ζούμε εναρέτως, για να πορευθεί η ψυχή μας προς την ανάλογη γι' αυτήν ευδαιμονία. Ή αρετή είναι η υγεία, η τάξη και αρμονία της ψυχής. Επίσης μεγίστη σημασία απέδιδε ο Πλάτων στους στοχασμούς μας, διότι γνώριζε ότι οι στοχασμοί του ανθρώπου λαμβάνουν υλική υπόσταση ανάλογη, καλή ή κακή.
Εκ της θεωρίας αυτής ο Αριστοτέλης διετύπωσε την διδασκαλία του περί ανελίξεως των πάντων δια των κοσμογονικών νόμων της φύσεως και της δυναμικής εκδηλώσεως και εξελίξεως αυτών, με την ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι εν μικρογραφία το Σύμπαν.
Όταν ο Σωκράτης καθιέρωσε την σπουδαιότητα της ηθικής ως πρακτικό σκοπό πάσης φιλοσοφίας, οι άνθρωποι έστρεψαν την προσοχή τους προς αυτήν με αποτέλεσμα την Στωική διδασκαλία.
Επί 400 χρόνια το υπέροχο τούτο σύστημα, διδαχθέν υπό του Ζήνωνος, του Χρυσίππου, του Κλεάνθους, του Επικτήτου και των διαδόχων τους, παρήγαγε τους μάλλον υπέροχους χαρακτήρες. Οι Στωικοί δια της απλότητος και ειλικρίνειας του βίου, απέδειξαν ότι πράγματι ήσαν ό,τι συμβούλευαν τους άλλους, να είναι Άρχοντες της ψυχής τους.
Ή στωική πίστη, όπως την διετύπωσε ο Επίκτητος δέχεται ότι ο Θεός είναι ο Λόγος, Δημιουργός των πάντων και πατήρ των ανθρώπων (πρόγονος). τρεις βαθμίδες οδηγούν τον άνθρωπο προς την τελειότητα: Διαυγής Νους, Υγιής Πόθος και Αγαθή Δράση. Εάν θέλεις να μην είσαι δούλος, έλεγαν, φρόντιζε να μην έχεις κανέναν δούλο σου. Διότι εάν ανέχεσαι να έχεις δούλους είναι τεκμήριο ότι είσαι συ πρώτος δούλος της δουλείας την οποίαν εξασκείς στους άλλους. ο Στωικός είναι απέριττος, κύριος εαυτού, δούλος ουδενός, κόλαξ ουδενός, τύραννος ουδενός και ολιγαρκής.
Την Πλατωνική φιλοσοφία παλινώρθωσε το 200 ο Αμμώνιος Σακκάς στην Αλεξάνδρεια. ο Πλωτίνος ο οποίος εκλήθη το ύστατον Φως της Ελλάδος ήταν μαθητής του Αμμωνίου. Οι θεμελιώδεις αρχές του νεοπλατωνισμού κατά τους ανωτέρω είναι: Ενότητα και Αγαθότητα του θεού. σφαίρες υποστάσεως, εκπορευόμενες εκ του θεού. ο άνθρωπος είναι μικροσκοπική άναπαράσταση του Σύμπαντος.
Ή ψυχή προϋπήρχε του σώματος, εξακολουθεί να υπάρχει μετά τον θάνατο του και ενσαρκώνεται σε νέο σώμα, εξελισσόμενη δια των οργανισμών. Ή ψυχή είναι προορισμένη για την θέωση και ο νους φωτίζεται δια ελλάμψεως. Ή ψυχή δύναται να έλθει σε έκσταση εσωτερικώς ενουμένη με τόν θεό. Οι διαβαθμίσεις της υποστάσεως είναι: Θεός - Νους - Ψυχή - Λόγος - Αίσθηση - Ζωτικότητα - Ύλη. ο Πλωτίνος δίδει την κάτωθι εντολή σε κάθε άνθρωπο, επιθυμούντα να βαδίσει σε μία πραγματική ψυχική εξέλιξη:
Καθάρισον την ψυχήν σου από πάσης φρούδης ελπίδος και από παντός φόβου περί ανθρωπίνων πραγμάτων και τότε ο ενδότερος οφθαλμός σου θα αρχίσει να βλέπει την ευθείαν οδόν.
Ενθυμού ότι η αγάπη είναι ο σωτήρ σου και ο φρουρός σου. "Ανευ της αγάπης ο κεντρόφυξ νόμος θα εξεσφενδόνιζε την ψυχήν σου εις πας παγερωτέρας της εξωτέρας ζώνης.
Μη λησμονεί ότι υπεράνω της λογικής είναι η Διαίσθησις και ότι το θείον φως, δια της διαισθήσεως, έρχεται πληρούν την καρδίαν γηθοσύνης. θαύμαζε το κάλλος, την συμμετρίαν και την τάξιν τον υλικον κόσμον ίνα αισθανθείς αγάπην προς τον πνευματικόν κόσμον, τον οποίον ο ολικός είναι απλή αναπαράστασις και ατελής εικών.
Ζήτει την πληρεστέραν απεικόνισιν τον πνευματικού κόσμου εις τον υλικόν, Ίνα μη φοβήσαι περί της τύχης του ατόμου σου.
Εκ των ανωτέρω δύναται τις να συμπεράνει ότι η αρχαία Ελληνική θρησκεία και φιλοσοφία έχουν κοινή την καταγωγή εκ του αδύτου των μυστηρίων. Για τούτο πάντες οι συγγραφείς μετά σεβασμού ομιλούσαν περί αυτών.
Περιοδικό Ιδεοθέατρον
