Είμαστε σε ένα μεγάλο, διεθνές ιατρικό συνέδριο. Δέκα, είκοσι ή και τριάντα χιλιάδες γιατροί έχουν έρθει από όλο τον κόσμο. Δέκα, είκοσι, τριάντα αίθουσες λειτουργούν ταυτόχρονα. Σε μια κατάμεστη αίθουσα γίνεται μια τυπική συνεδρίαση, με το γνωστό στυλ. Η φωνή του ομιλητή, μονότονη και άχρωμη, σβήνει και σβήνει, καθώς διαβάζει μαζί με το ακροατήριο τις διαφάνειες με τους πίνακες και τα διαγράμματα. Φτάνει στα συμπεράσματα, που συνήθως προτείνουν μια νέα φαρμακευτική ή επεμβατική θεραπεία, ή μια νέα διαγνωστική τεχνική. Το ακροατήριο χειροκροτεί χλιαρά και ο πρόεδρος λέει το τυπικό «ευχαριστούμε για την εξαιρετική παρουσίαση» και στρέφεται στο ακροατήριο: «υπάρχει χρόνος για μια μόνο σύντομη ερώτηση και μια σύντομη απάντηση». Ή ακόμα χειρότερα: «δεν υπάρχει χρόνος για συζήτηση, προχωρούμε στην επόμενη παρουσίαση». Ή και ακόμα χειρότερα, ο πρόεδρος λέει, «η παρουσίαση είναι ανοιχτή προς συζήτηση» και ψάχνει υπομονετικά με το βλέμμα για υψωμένα χέρια. Κανείς! Νεκρική σιγή, παγωμένα πρόσωπα, ακόμα και αν το θέμα ήταν πολύ σημαντικό, όπως οι νέες οδηγίες (guidelines). Οι συνεδριάσεις στις οποίες μετά από μια μεστή ομιλία θα γίνει μια γόνιμη και ουσιαστική συζήτηση είναι λίγες και κάθε χρόνο γίνονται λιγότερες. Σκοπός των συνεδρίων δεν είναι οι γιατροί που τα παρακολουθούν να σκέφτονται και να συμμετέχουν, αλλά φεύγοντας να έχουν πάρει τα προδιαγεγραμμένα «take home messages».
Το πλήθος των συνέδρων πλημμυρίζει τους μεγάλους διαδρόμους καθώς ψάχνουν διασχίζοντας μεγάλες αποστάσεις τις αίθουσες που τους ενδιαφέρουν, θυμίζοντας το απρόσωπο, βουβό πλήθος στο μετρό, που αλλάζει βιαστικά γραμμές, μόνο που αυτό το πλήθος είναι πιο καλοντυμένο, με γραβάτες, κουστούμια και ωραία συνολάκια. Οι περισσότεροι θα καταλήξουν στους τεράστιους εκθεσιακούς χώρους της ιατρικής βιομηχανίας και θα ξεχυθούν στις πάμφωτες εκθέσεις των φαρμακευτικών προϊόντων, των ιατρικών επεμβατικών συσκευών και των διαγνωστικών μηχανημάτων, που σε πολυτέλεια και λάμψη μπορούν να συγκριθούν μόνο με εκθέσεις ακριβών αυτοκινήτων ή αίθουσες καζίνο του Las Vegas. Κάθε περίπτερο έχει το δικό του στυλ, δημιουργώντας μια μικρή όαση για τον παραζαλισμένο από το jet lag του ταξιδιού και το χαοτικό περιβάλλον του συνεδρίου γιατρό. Εδώ θα μπορέσει να ξεκουραστεί, θα του προσφέρουν αναψυκτικό και κάποιο σνακ και θα τον καλέσουν για μια ευχάριστη ενημέρωση από χαμογελαστούς, νέους και νέες, όμορφους και όμορφες αντιπροσώπους. Αν θέλει, μετά από ένα σύντομο φροντιστήριο, ατομικό ή ομαδικό, για το θέμα που ενδιαφέρει την εταιρεία, θα συμμετάσχει σε ένα μικρό διαγώνισμα με δωράκια. Όλοι κερδίζουν, ακόμα και αυτοί που δε θα βρουν τις «σωστές» για την εταιρεία απαντήσεις. Ο «εξεταστής» θα τους δείξει ευγενικά τις σωστές απαντήσεις και θα τις διορθώσουνε μαζί. Άλλωστε όλοι μαθαίνουμε από τα λάθη μας… Αυτός ο εύκολος και ανταποδοτικός τρόπος παρακολούθησης του συνεδρίου είναι εκείνος που θα ακολουθήσουν οι περισσότεροι σύνεδροι, πριν περιηγηθούν στα αξιοθέατα της πόλης. Ότι συζητείται στις 10, 20 ή 30 καταθλιπτικές αίθουσες, που έτσι κι αλλιώς δε μπορείς να τις παρακολουθείς ταυτόχρονα, στο εξηγούν και το μαθαίνεις στην έκθεση, απλά, εύκολα, ευχάριστα. Απαραίτητος εξοπλισμός… μια μεγάλη τσάντα, που θα μπουν από δωρεάν έντυπα και βιβλία, μέχρι ομπρέλες και αρκουδάκια. Το πείραμα με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά μάθησης του Παυλώφ σε μαζική εφαρμογή, όχι σε σκύλους, αλλά σε γιατρούς.
Η εκπαιδευτική όμως συνεισφορά της βιομηχανίας δεν περιορίζεται μόνο στον εκθεσιακό χώρο. Οι εταιρείες διοργανώνουν και τα λεγόμενα δορυφορικά συμπόσια. Αυτά γίνονται τις καλύτερες από άποψη μαζικής συμμετοχής ώρες του συνεδρίου και σκοπό έχουν την προβολή των νέων προϊόντων. Οι ομιλητές δεν είναι υπάλληλοι των εταιρειών, όπως θα περίμενε κάποιος έξω από τον ιατρικό χώρο. Είναι συνήθως μεγάλα ονόματα της ιατρικής ελίτ, οι λεγόμενοι «opinion leaders» ή «καθοδηγητές γνώμης», που αμείβονται κατά πράξη και περίπτωση για κάθε τέτοια παρουσίαση. Αυτό είναι νόμιμο, (το ηθικό δεν ενδιαφέρει), αρκεί να δηλωθεί, και συχνά βλέπεις τον πρόεδρο κάποιων guidelines να είναι και πρόεδρος ή ομιλητής στο δορυφορικό για την προώθηση του αντίστοιχου προϊόντος, που αυτά συστήνουν. Οι τόσο σημαντικοί μάλιστα καθοδηγητές γνώμης, που εννοείται συμμετέχουν δραστήρια σε όλο το πρόγραμμα του συνεδρίου, συνήθως καθηγητές μεγάλων πανεπιστημίων, κύριοι ερευνητές μεγάλων πολυκεντρικών μελετών, πρόεδροι κατευθυντήριων οδηγιών (guidelines), λέγονται «key opinion leaders», καθοδηγητές κλειδιά δηλαδή, που θα ξεκλειδώσουν εύκολα με το κύρος και την πείρα τους, τον εγκέφαλο των εύπιστων συνέδρων για να περάσουν τα «μηνύματα» που πρέπει.1 Εδώ η συνεδρίαση θυμίζει διδακτική παράσταση. Οι ομιλητές είναι εγκάρδιοι, έχουν μεταδοτικότητα, μιλούν αργά και κατανοητά, δείχνοντας εύπεπτες διαφάνειες που έχει επιμεληθεί η εταιρεία. Έχουν υπομονή και είναι ανοιχτοί σε συζήτηση και διευκρινήσεις. Το ακροατήριο ανταποκρίνεται με την ανάλογη ευγένεια και διακριτικότητα, υποβάλλοντας λίγες ανώδυνες ερωτήσεις. Από την πρώτη μέχρι την τελευταία παρουσίαση το θέμα συγκλείνει σιγά, σιγά στον τελικό στόχο. Στη δικαίωση και προβολή του νέου φαρμάκου, τεχνικής ή συσκευής. Μετά ακολουθεί γεύμα, ευγενική προσφορά της εταιρείας, εντός ή εκτός συνεδρίου. Αυτό θα βοηθήσει στην αφομοίωση των γνώσεων και απόψεων που μεταλαμπάδευσαν οι καθοδηγητές γνώμης στο ιατρικό ακροατήριο. Τελικά, εκτός από τον έρωτα και η μάθηση περνάει από το στομάχι.
Γενικά οι εταιρείες φροντίζουν για τα πάντα στο συνέδριο. Έχουν πληρώσει την εγγραφή, το ξενοδοχείο και τα αεροπορικά εισιτήρια του γιατρού, που αν τα πλήρωνε μόνος του θα ξόδευε δυο νοσοκομειακούς μισθούς. Έχουν φροντίσει για τις μετακινήσεις του, την ξενάγηση και τις βραδινές του εξόδους, τον έχουν εφοδιάσει με τσάντες, περιλαίμια, γραφική ύλη και ενημερωτικό υλικό, όλα με εμφανή τα ονόματα των εταιρειών και των προϊόντων τους, έτσι που ο σύνεδρος να μοιάζει με κινούμενο διαφημιστικό χώρο. Είναι δίπλα του, φύλακας άγγελος σε ότι του συμβεί εντός ή εκτός συνεδρίου. Ο μόνος χώρος που δεν επεμβαίνουν εμφανώς οι εταιρείες είναι οι αίθουσες των αναρτημένων ανακοινώσεων ή posters. Εδώ αναρτώνται εκατοντάδες, συνήθως ξαναζεσταμένες και πολυταξιδεμένες μικρές εργασίες, που σκοπό έχουν τη δόξα των κλινικών από τις οποίες προέρχονται και την ενίσχυση του βιογραφικού των αγχωμένων νέων γιατρών, που τις κουβαλούν στον ώμο μέσα σε κυλίνδρους, σαν μπαζούκας για μια μόνο απελπισμένη ρίψη. Μερικές φορές βέβαια είναι προϊόν σημαντικής δουλειάς, αλλά ελάχιστοι θα σταθούν να τις δουν και γρήγορα θα κατέβουν μετά την αναμνηστική φωτογραφία του πρώτου συγγραφέα, για να ανέβουν οι επόμενες. Γενικά, αυτές οι αίθουσες είναι οι πιο αραιοκατοικημένοι και μονότονοι χώροι του συνεδρίου, που από μακριά θυμίζουν απλωμένη πολύχρωμη μπουγάδα με σεντόνια προς στέγνωμα. Η πλύση εγκεφάλου πάντως δεν γίνεται εδώ. Τα πλυντήρια είναι στους άλλους χώρους του συνεδρίου.
Στα «δορυφορικά συμπόσια» ο γιατρός θα πάει συνήθως υποψιασμένος πως αυτά που θα ακούσει θα έχουν σημαντική δόση μεροληψίας υπέρ του προβαλλόμενου προϊόντος. Οι ομιλητές κάνουν πως τον ενημερώνουν και αυτός κάνει πως τους πιστεύει, αν και στο τέλος κάτι θα του μείνει, που θα καλλιεργηθεί σε δεύτερη φάση με άλλες «ενημερώσεις». Πηγαίνει κυρίως από υποχρέωση στην εταιρεία που τον έστειλε στο συνέδριο ή μπορεί να τον στείλει στο επόμενο και για να πάει στο γεύμα, όπου θα συναντήσει φίλους και γνωστούς και γενικά θα κάνει «δημόσιες σχέσεις». Εκεί που ο γιατρός κινδυνεύει περισσότερο από παραπληροφόρηση, είναι σε αυτά που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «κρυφο-δορυφορικά», με τους ίδιους ή άλλους ομιλητές και δυστυχώς είναι πάρα πολλά. Συνεδριάσεις δηλαδή του κανονικού προγράμματος, που οι ομιλητές λειτουργούν σαν συνήγοροι νέων ιατρικών προϊόντων και θεραπειών, αλλά το ακροατήριο δεν το ξέρει και έχει τη ψευδαίσθηση ότι ακούει αντικειμενικές απόψεις πολύ ειδικών στο θέμα. Όχι ότι τους λένε ψέματα. Ποτέ! Απλώς δεν τους λένε όλες τις αλήθειες για να μην μπερδευτούν. Τους λένε για το σχετικό όφελος μιας θεραπείας, που μπορεί να είναι 36%, αλλά δεν τους λένε για το απόλυτο όφελος που είναι 1%, τους λένε για τον καρδιαγγειακό κίνδυνο που μειώνεται, αλλά δεν τους λένε για την ολική θνητότητα που δεν μειώνεται, τους λένε ότι το φάρμακο κατεβάζει τη χοληστερίνη, αλλά δεν τους λένε ότι αυτό δεν έχει κανένα κλινικό όφελος, τους λένε πως μια μελέτη έχει «beautiful» αποτελέσματα, επειδή λέγεται BEAUTIFUL, αλλά δεν τους λένε πως στο σύνολό της ήταν αρνητική, τους λένε για την εργασία που έδειξε μείωση της νοσοκομειακής νοσηλείας, αλλά δεν τους λένε ή υποτιμούν την άλλη που έδειξε αύξηση της θνητότητας, τους λένε πόσοι ωφελήθηκαν από μια πανάκριβη συσκευή στο τέλος της ζωής τους, αλλά δεν τους λένε πως το όφελος ήταν μερικοί βασανιστικοί μήνες ή μέρες και βέβαια ποτέ δεν λένε για τη θύελλα κριτικής που έχουν ξεσηκώσει κάποιες νέες μελέτες και θεραπείες. Έτσι, το ιατρικό ακροατήριο, μέσα από μια σειρά από αλήθειες, οδηγείται να πιστέψει ένα μεγάλο ψέμα.
Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ), όλα αυτά τα χρόνια του συνεδριακού οργασμού, έδειχνε απόλυτη κατανόηση και πνεύμα συνεργασίας προς την ιατρική βιομηχανία και την ιατρική ελίτ πανεπιστημιακών και μη, στην κοινή τους προσπάθεια, για τη μέχρι πνευματικής, σωματικής και ταξιδιωτικής εξάντλησης, επιμόρφωση των ελλήνων ιατρών. Με απόλυτη κατανόηση και διακριτικότητα, ενέκρινε όλες τις αιτήσεις συνεδρίων για το εσωτερικό και εξωτερικό, για τις πόλεις και τα χωριά, για τα βουνά και τις θάλασσες. Το 2011, που η κρίση ανάγκασε τις μεγάλες εταιρείες να μειώσουν τις αιτήσεις για συνέδρια σε μόνο(!) 1835, ο ΕΟΦ, αποφάσισε να γίνει αυστηρός και απέρριψε 13 αιτήσεις «για τυπικούς λόγους». Επίσης έγινε αυστηρός και προς τους περιπλανώμενους ανά την υφήλιο διψασμένους για μάθηση έλληνες γιατρούς, με έξοδα φυσικά των χορηγών εταιρειών. Στο εξής κάθε γιατρός δικαιούται κάθε χρόνο μόνο(!) τρία ταξίδια στο εξωτερικό και πέντε στο εσωτερικό! Επιπλέον απεριόριστα ταξίδια δικαιούνται εκείνοι που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα των συνεδρίων και έχουν κάτι να πουν ή κάτι να δείξουν. Για δεκαετίες λοιπόν, ο ΕΟΦ στάθηκε και στέκεται αρωγός και πιστός σύμμαχος του ΕΟΤ. Το υπουργείο Υγείας στο πλευρό του υπουργείου Τουρισμού, για τον κοινό ιερό σκοπό της «συνεχιζόμενης ιατρικής εκπαίδευσης» εκτός έδρας!
Ποιος όμως πληρώνει τελικά τα συνέδρια και τα πολυτελή γεύματα και δεξιώσεις; Μα οι φαρμακευτικές και οι άλλες εταιρείες θα πείτε, τι ερώτηση είναι αυτή. Για αυτό και πάντα μνημονεύεται από τους διοργανωτές η συμβολή τους, «χωρίς την οποία το συνέδριο δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί». Η συμβολή όμως των ασθενών ποτέ δεν μνημονεύεται! Τι δουλειά έχουν οι ασθενείς στα έξοδα των συνεδρίων; Έχουν, γιατί σε αυτούς πάει τελικά ο λογαριασμός ή τουλάχιστον ένα σημαντικό μέρος. Το άλλο θα πάει στο κράτος «που δεν κάνει τίποτα για τα συνέδριά μας», αλλά και στον κάθε πολίτη της χώρας. Οι φαρμακευτικές και λοιπές εταιρείες της ιατρικής βιομηχανίας δεν είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα και δεν περιμένει κανείς να είναι. Όχι μόνο δε χάνουν από την «ευθύνη στη μετεκπαίδευση των γιατρών», που τόσο εύκολα τους ανέθεσε η διεθνής ιατρική ελίτ και το κράτος, αλλά αυτή η «ευθύνη» ήταν η κύρια αιτία της εκπληκτικής αύξησης της κερδοφορίας τους και της αστρονομικής εκτίναξης των δαπανών για την υγεία σε όλο τον κόσμο. Η ιατρική βιομηχανία είναι σήμερα η ισχυρότερη βιομηχανία στον κόσμο, μακράν πάσης άλλης, χάρις στην καλύτερη επένδυση που έκανε ποτέ: στα ιατρικά συνέδρια! Τα τεράστια ποσά που δαπανά για τα ιατρικά συνέδρια τα παίρνει πίσω στο πολλαπλάσιο, γιατί α) έχουν τεράστιες φοροαπαλλαγές, β) προβάλλονται με όλους τους τρόπους τα νέα πανάκριβα φάρμακα, συσκευές και άλλα προϊόντα, γ) επιβάλλονται νέες θεραπείες μέσω των κατευθυντήριων οδηγιών (guidelines), που προβάλλονται κατά κόρον, δ) δημιουργούν υποχρεώσεις και συναλλαγές με τους γιατρούς, ιδιαίτερα τους πολυταξιδεμένους, που αυξάνουν ραγδαία τη συνταγογράφηση και τη χρήση της «νέας τεχνολογίας».
Τα κράτη, αφήνοντας την μετεκπαίδευση των γιατρών στην ιατρική βιομηχανία, βρήκαν το χειρότερο τρόπο να κάνουν οικονομία. Οι δαπάνες υγείας όπως είπαμε απογειώθηκαν και τα ασφαλιστικά ταμεία κατέρρευσαν. Οικονομικοί πόροι στερήθηκαν από άλλες πηγές, συντάξεις και κοινωνικές παροχές μειώθηκαν. Το μεγαλύτερο οικονομικό πρόβλημα σήμερα των δυτικών χωρών είναι το κόστος υγείας, που απειλεί να καταπιεί τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Οι ίδιοι οι ασθενείς, που οι οικονομολόγοι υγείας αποκαλούν «καταναλωτές υγείας», επιβαρύνονται όλο και περισσότερο, πληρώνοντας από την τσέπη τους μεγάλα ποσά, ακόμα και όταν έχουν καλή ασφαλιστική κάλυψη. Η πρώτη αιτία χρεοκοπίας των νοικοκυριών στις ΗΠΑ εδώ και χρόνια είναι οι ιατρικές δαπάνες. «Η εγχείρηση επέτυχε, αλλά ο ασθενής απέθανε», γιατί του πήραν το σπίτι και έμεινε άστεγος. Αντί τουλάχιστον αυτή η σπατάλη στις ιατρικές δαπάνες να οδηγήσει σε καλύτερη υγεία, οδήγησε σε χειρότερη! Οι ΗΠΑ και πάλι, με τις μεγαλύτερες μακράν πάσης άλλης χώρας, δαπάνες στην υγεία, είναι στη χειρότερη θέση σε δείκτες υγείας στις χώρες του ΟΟΣΑ και σε μια από τις χειρότερες στον κόσμο. Όταν οι άνθρωποι στερούνται βασικές ανάγκες διαβίωσης, όπως καλή τροφή, θέρμανση και υγιεινή κατοικία, για να αντιμετωπίσουν αναίτια υψηλά έξοδα περίθαλψης, τότε η υγεία τους, όχι μόνο δεν ωφελείται, αλλά επιδεινώνεται δραματικά.
Γίναμε τουλάχιστον καλύτεροι γιατροί με τόσο εντατική «συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση» στα χιλιάδες συνέδρια; Σίγουρα όχι. Καλός γιατρός γίνεται εκείνος που με τα χρόνια κάνει τις πληροφορίες γνώση και τη γνώση σοφία. Εκείνος που μέσα και πάνω από ιατρικές εξετάσεις, φάρμακα, τεχνικές, συσκευές, νούμερα και στατιστικές, βλέπει τον άνθρωπο με τη ψυχή και τις ανάγκες του. Τα ιατρικά συνέδρια που στέλνουν το γιατρό σε τόσα ταξίδια, δεν τον βοηθούν σε αυτό το ταξίδι ζωής στην πραγματική βαθειά γνώση. Η ανθρώπινη προσέγγιση του αρρώστου, η κατανόηση των αισθημάτων και αναγκών του, η κοινωνική και οικονομική του θέση, η δυνατότητα που έχουμε να κινητοποιήσουμε τις φυσικές και ψυχικές του δυνάμεις για να αντιμετωπίσει την αρρώστια, οι τρόποι που μπορούμε να αποφύγουμε τον φόβο και τα έξοδα που δημιουργούν η αμυντική ιατρική και οι υπερδιαγνώσεις, οι κίνδυνοι της πολυφαρμακίας, καθώς και η ιατρική δεοντολογία, δε συζητούνται στα συνέδρια, γιατί δεν έχουν σπόνσορα. Αυτό που πετυχαίνουν σίγουρα τα συνέδρια είναι να μετατρέπουν, σιγά σιγά, το γιατρό, από ανθρωπιστή επιστήμονα, σε παραγωγικό συνταγογράφο φαρμάκων και ευθυνόφοβο συντάκτη παραπεπτικών για εργαστηριακές εξετάσεις και επεμβάσεις. Ο αλλοτριωμένος γιατρός των συνεδρίων θεραπεύει εργαστηριακές εξετάσεις και όχι αρρώστους.
________________
Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο του κυρίου Χρήστου Ντέλλου, Καρδιολόγου,
Διευθυντή Καρδιολογικού Τμήματος Τζανείου Νοσοκομείου Πειραιώς, Διδάκτωρα Πανεπιστημίου Αθηνών.
και εδώ: http://psychomed.gr/?p=373
