Α΄ Πως το μυαλό κατασκευάζει την πραγματικότητά μας.Η δύναμη της πίστηςΣε μια συνολική εκτίμηση υποστηρίζεται ότι 1 στους 3000 ασθενείς βιώνει μια αυθόρμητη ύφεση, η πλειοψηφία των ογκολόγων πιστεύει ότι αυτό που επενεργεί είναι κάποιος άγνωστος βιολογικός μηχανισμός και όχι κάποιο θαύμα. Η ύφεση αποδίδεται στην επίδραση του μυαλού στις βιολογικές λειτουργίες του σώματος, στη βιολογία της πίστης. Υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στον κόσμο εκεί έξω και την εσωτερική μας συνείδηση, ο οποίος δεν μας αφήνει να μάθουμε ποια είναι η στ' αλήθεια η πραγματικότητα. Η αρχιτεκτονική του μυαλού μας είναι τέτοια που είναι στη φύση μας να φτιάχνουμε και να πρεσβεύουμε πνευματικές αντιλήψεις, όλοι αισθανόμαστε τη διαρκή ανάγκη να κατασκευάζουμε ηθικά, πνευματικά και επιστημονικά πιστεύω, τα οποία εξηγούν τη λειτουργία του σύμπαντος. Καθώς εξελισσόμασταν, τα πιστεύω ακόμη κι αν δεν ήταν τίποτα άλλο από δεισιδαιμονίες, επέτρεπαν στους προγόνους μας να κατανοήσουν τον αινιγματικό, επικίνδυνο κόσμο τους. Νευρολογικά, οι προκαταλήψεις φαίνονται βαθιά ριζωμένες στην ανθρώπινη φύση, διότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την προδιάθεση να απορρίπτει κάθε πιστεύω που έρχεται σε αντίθεση με τη δική του κοσμοθεωρία. Ο φιλοσοφικός σκεπτικισμός ανάγεται στα χρόνια του Πλάτωνα ο οποίος ίδρυσε την πρώτη Ακαδημία, διδάσκοντας ότι δεν είναι δυνατό να γνωρίζουμε απόλυτα τον κόσμο ούτε αντικειμενικά ούτε υποκειμενικά. Η επιστήμη δεν μπορεί να επιβεβαιώσει ότι υπάρχει συνείδηση έξω από τον εγκέφαλο, αλλά υπάρχουν στοιχεία ότι τέτοιου είδους πεποιθήσεις μπορούν να επιφέρουν μια αίσθηση γαλήνης και ηρεμίας στο εσωτερικό του εγκεφάλου, τα πιστεύω μας βοηθούν να αναπτυχθούμε, να επιβιώσουμε και να οργανώσουμε τον κόσμο δημιουργικά.
Ένας κυκεώνας λανθασμένων αντιλήψεωνΜετά από μία εμπειρία που βιώνει, το μυαλό ανακατατάσσει τις γνωστικές πληροφορίες που αποθηκεύει, επινοώντας νέα νοήματα και νέες πεποιθήσεις, οι πεποιθήσεις είναι η πιο σημαντική ανθρώπινη κληρονομιά, με αυτές μπορούμε να χτίσουμε πολιτισμούς, να κάνουμε μουσική και τέχνη, να καθορίσουμε τη σχέση μας με το σύμπαν. Δισεκατομμύρια συναπτικές διεργασίες μετατρέπουν τα νευρικά δεδομένα σε κατηγορίες, έννοιες, συναισθήματα, αναμνήσεις, γλώσσα, σκέψεις και αυτόματες αντιδράσεις. Επίσης, το μυαλό μας κάνει τον εσωτερικό μας χάρτη να μοιάζει πραγματικός, ακόμα και οι σχιζοφρενείς πιστεύουν ότι οι φωνές που ακούνε είναι αληθινές. Ακόμα και ο τρισδιάστατος κόσμος που νομίζουμε ότι αντιλαμβανόμαστε, στην πραγματικότητα πρόκειται για τη φαντασία μας επί το έργον, αφού ποτέ δεν βλέπουμε τον κόσμο απευθείας. Ο ζωντανός κόσμος που αντιλαμβανόμαστε είναι φτιαγμένος από νευροχημικές και νευροηλεκτρικές διεγέρσεις που χρησιμοποιούν τον έξω κόσμο για να φτιάξουν μια εικόνα μέσα στο ανθρώπινο μυαλό. Ένας θεολόγος μπορεί να πιστεύει ότι ένα μυστικιστικό όραμα είναι θεόσταλτο, αλλά ένας νευροεπιστήμονας μπορεί να παίρνει όρκο ότι πρόκειται απλώς για μια ηλεκτροχημική εκδήλωση στον κροταφιαίο λοβό. Σε νευροψυχολογικό επίπεδο, η πεποίθηση μπορεί να οριστεί ως κάθε αντίληψη, γνώση και συναίσθημα που εκλαμβάνεται από τον εγκέφαλο ως αληθινό συνειδητά ή ασυνείδητα. Τέλος το σύστημα των πεποιθήσεων κάθε ατόμου επηρεάζεται από τα ερεθίσματα που δέχεται από τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητάς του. Αυτά τα τέσσερα στοιχεία που αλληλεπιδρούν: αντίληψη, νόηση, συναίσθημα και κοινωνική συναίνεση, μας επιτρέπουν να τυποποιήσουμε, να εξερευνήσουμε και να συγκρίνουμε μια μεγάλη ποικιλία πεποιθήσεων. Αυτό το μοντέλο υποστηρίζει ότι ένας άνθρωπος που δεν έχει ισχυρή θρησκευτική και πνευματική πείρα ενδέχεται να δυσκολευτεί να πιστέψει στον θεό. Αν όμως, στην παιδική ηλικία και την ενήλικη ζωή σας είχατε γύρω σας ανθρώπους με βαθιά θρησκευτικά πιστεύω, τότε η σφαίρα της κοινωνικής επιρροής θα αποτελούσε το αντιστάθμισμα της δικής σας έλλειψης αντιληπτικής εμπειρίας. Θεωρούμε ότι μας λένε οι γονείς μας είναι αλήθεια. Γιατί χτίζουμε αφηρημένα συστήματα αναπόδεικτων πεποιθήσεων; πολύ απλά γιατί δεν έχουμε επιλογή από το να πιστεύουμε, από την αρχή που γεννιόμαστε, βασιζόμαστε στους άλλους για να γνωρίσουμε τον κόσμο. Ως παιδιά μαθαίνουμε συγκεκριμένη γλώσσα, ασπαζόμαστε συγκεκριμένη θρησκεία και υποθέτουμε ότι καθετί που μαθαίνουμε για τον κόσμο είναι γεγονός. Όσο χρονών κι αν ήμαστε, χρειαζόμαστε τα πιστεύω μας για να τα βγάλουμε πέρα στην καθημερινότητά μας. Ένας βουδιστής διαλογιστής, που δεν ενστερνίζεται την άποψη των δυτικών για το θεό, ενεργοποιεί τα ίδια νευρωνικά μονοπάτια όταν επικεντρώνεται σε ένα ιερό αντικείμενο με μια φραγκισκανή μοναχή που επικεντρώνεται σε ένα χωρίο της βίβλου, τα πιστεύω τους ανήκουν σε διαφορετικούς κόσμους, αλλά η εσωτερική εμπειρία που βιώνουν συνήθως είναι πανομοιότυπη. Πρόσφατες αποδείξεις στηρίζουν την θεωρία ότι τα πιστεύω μας λειτουργούν εντός ενός νευρικού βασιλείου που είναι διαχωρισμένο, σχεδόν αποκομμένο από τις άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες. Αυτό μας καλεί να κάνουμε σαφή διάκριση ανάμεσα σε πιστεύω που συνδέονται με τις αισθητηριακές και αντιληπτικές διεργασίες και πιστεύω που κατασκευάζονται στο περιθώριο των πιο αφηρημένων διεργασιών, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στα γνωστικά κέντρα του εγκεφάλου. Ευτυχώς ο εγκέφαλος είναι σχεδιασμένος ώστε να αντιδρά στον κίνδυνο πριν από την ενεργοποίηση του συνειδητού νου. Η συνείδησή μας κάνει κι αυτή κάτι αξιοσημείωτο , παίρνει τις λίγες αντιλήψεις μας, αγνοεί τις ανακολουθίες και τις μετατρέπει σε εκλεπτυσμένα οράματα και επινοήσεις, τα οράματα τελικά γίνονται μέρος της πραγματικότητας του εγκεφάλου. Τα συναισθήματα κάνουν τις σκέψεις και τις αντιλήψεις αληθινές. Ο ιππόκαμπος παίζει κυρίαρχο ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων μας αφού βοηθάει να εξισορροπήσουμε την αντίδραση φόβου ή αγωνίας της αμυγδαλής. Ο ιππόκαμπος χρησιμοποιεί επίσης τα συναισθήματα για να μας βοηθήσει να θεμελιώσουμε τη μακροπρόθεσμη μνήμη μας, έτσι πολύ συναισθηματικά γεγονότα τείνουν να εντυπώνονται καλύτερα στη μνήμη μας. Τα συναισθήματα δεν μας βοηθούν μόνο να διατηρήσουμε τα πιστεύω μας, αλλά και να καταπολεμήσουμε άλλα πιστεύω που απειλούν την κοσμοθεωρία μας. Ίσως όλα είναι θέμα εξαρτημένης μάθησης, διότι τα νεογέννητα δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αποδεχτούν τα βασικά πιστεύω που τους εμπνέουμε εμείς για τον κόσμο. Μεγάλο μέρος της ανθρώπινης επικοινωνίας βασίζεται πρωτίστως στην προσπάθεια μας να κάνουμε τους άλλους να σκεφτούν, να πιστεύουν και να συμπεριφέρονται όπως εμείς, αυτό μας βοηθάει να επιβιώσουμε κυρίως επειδή αυτό εξυπηρετεί την κοινωνική συνοχή. Ο εγκέφαλος έχει τη νευρολογική προδιάθεση να αντιλαμβάνεται ή να γεννά πνευματικές εικόνες και αυτό δεν θα έπρεπε να θεωρείται ένδειξη ψύχωσης. Ο Σπινόζα κατάφερε να καταργήσει τον δυισμό ανάμεσα στο μυαλό και τη φύση, αλλά στην πορεία κατήργησε και την έννοια του ανθρωπόμορφου θεού, ο οποίος μπορούσε να παρεμβαίνει στη ζωή του ανθρώπου, σήμερα πολλοί ασπάζονται τη συγκεκριμένη μορφή φυσιοκρατικής πνευματικότητας. Ο Νταμάζιο ισχυρίζεται ότι τα συναισθήματά μας αποτελούν το θεμέλιο της ικανότητας μας να λαμβάνουμε και να κατανοούμε τον κόσμο, αυτή η άποψη είναι ευρέως αποδεκτή. Όπως επισημαίνει ο ίδιος, τα νευρικά και γνωστικά μας συστήματα μας επιτρέπουν να βγάλουμε συμπεράσματα ή ακόμα και να δρούμε χωρίς να κάνουμε όλα τα ενδιάμεσα γνωστικά βήματα, αυτή η άποψη κλίνει προς τον Σπινόζα. Ο Εγκέφαλος έχει επίσης την τάση να φαντάζεται πιθανές πραγματικότητες, π.χ. ο Δημόκριτος το 400 π.χ. οραματίστηκε το άτομο ως το θεμέλιο λίθο του σύμπαντος. Συνεπώς, τα πιστεύω μας είναι ένα συνονθύλευμα αντιληπτικών εμπειριών, συναισθηματικών αξιολογήσεων και γνωστικών αφαιρέσεων εμποτισμένων με φαντασιώσεις και διαισθητικές εικασίες.
Η κατασκευή των αντιληπτικών πιστεύωΣτην δεκαετία του 70 οι γνωστικοί ψυχολόγοι και οι νευρολόγοι άρχισαν να μελετούν τις οπτικές ψευδαισθήσεις και ανακάλυψαν ότι ο εγκέφαλος συχνά δημιουργεί εικόνες που δεν υπάρχουν στον κόσμο. Τα οπτικά κέντρα είναι σχεδιασμένα για να αναγνωρίζουν μοτίβα, αν κάποιο από αυτά είναι ασαφές, ο εγκέφαλος θα προσπαθήσει να ξεπεράσει αυτή την αοριστία, μαντεύοντας πως μπορεί να μοιάζει το σχήμα, όταν ο εγκέφαλος αποφασίσει τι θέλει να δει, αποκλείει την δεύτερη επιλογή που έχει. Από τη στιγμή που ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαθέτει ειδικούς νευρώνες που είναι σχεδιασμένοι για να αναγνωρίζουν πρόσωπα, έχουμε την τάση να αναζητάμε τέτοιες εικόνες όταν αντικρίζουμε απροσδιόριστες μορφές. Οι έλληνες έβλεπαν μυθολογικές μορφές στα άστρα, ενώ τα παιδιά βλέπουν δράκους στα σύννεφα και κάποιοι βλέπουν αγγέλους στο φως. Με τις κατάλληλες συνθήκες φωτισμού, σχεδόν όλοι μπορούν να ξεγελαστούν και να δουν αντικείμενα που δεν υπάρχουν στ' αλήθεια, ή να μη δουν αντικείμενα που υπάρχουν. Μια νευρολογική κατάσταση που λέγεται συναισθησία, επιτρέπει σε κάποιους ανθρώπους να δουν ακόμα και τη μουσική, να ακούσουν σχήματα ή να γευτούν ένα όνομα. Η Ντ. Ντόιτς, καθηγήτρια ψυχολογίας, σχεδίασε ένα cd με ηχητικές παραισθήσεις, άνθρωποι με μητρική γλώσσα τα κινέζικα ακούνε κινέζικες λέξεις, ενώ οι ισπανόφωνοι, ισπανικά. Εδώ και αιώνες, ο οπτική και ηχητική διέγερση χρησιμοποιείται για να εκμαιεύσει μυστικιστικές εμπειρίες, σε πολλές θρησκείες το τραγούδι, η μουσική, το θυμίαμα, τα κεριά ενδέχεται να δημιουργήσουν την αίσθηση ενός εξωπραγματικού βασιλείου. Ψευδαισθήσεις κίνησης ενδέχεται να εμφανιστούν και σε ασθενείς με κατεστραμμένη τη δεξιά πλευρά του εγκεφάλου, αυτό γίνεται επειδή καθένα από τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου επεξεργάζεται την πραγματικότητα με διαφορετικό τρόπο. Το σύστημα των πεποιθήσεων μας εξαρτάται από τη συνοχή αυτών των δύο διαφορετικών αντιλήψεων που μας δίνουν, όταν δεν υπάρχει συνοχή, το άτομο μπορεί να πιστεύει ότι το παράλυτο άκρο του είναι απολύτως υγιές. Τομογραφίες εγκεφάλου που λαμβάνονται μέσω της λειτουργικής απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (fMRI) ανθρώπων που βιώνουν πλασματικές κινήσεις, δείχνουν ότι οι αισθητηριοκινητικές περιοχές του εγκεφάλου δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τις φανταστικές εικόνες ή δραστηριότητες από τις πραγματικές. Κάθε ημισφαίριο του εγκεφάλου αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα με διαφορετικό τρόπο, η δεξιά πλευρά συλλαμβάνει τη συνολική εικόνα του κόσμου μέσω των συναισθημάτων, η αριστερή πλευρά μετατρέπει την πραγματικότητα σε σύνολα ιδεών, τα οποία μπορούν να μεταβιβαστούν στου άλλους μέσω της γλώσσας. Τα δύο μισά του εγκεφάλου, όταν συνεργάζονται μας δίνουν μια αίσθηση της πραγματικότητας, η οποία είναι φανερά διαφορετική από την αίσθηση που δημιουργείται όταν κάθε πλευρά ενεργεί για λογαριασμό της. Οι μετωπιαίοι λοβοί είναι η έδρα της βούλησης, επειδή μας επιτρέπουν να κατευθύνουμε την προσοχή μας και να υιοθετούμε συμπεριφορές.
Η βιολογία των γνωστικών πιστεύωΤα πιστεύω μας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το πως επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες που συλλαμβάνουμε, οι γνωστικές μας ικανότητες χρειάζονται αρκετές δεκαετίες για να ωριμάσουν, όσο μεγαλώνουμε όμως και σταθεροποιούνται τα νευρικά μας μονοπάτια, τόσο πιο άκαμπτα γίνονται τα πιστεύω μας, όμως η ικανότητά μας να φιλτράρουμε τις πεποιθήσεις μας εξακολουθεί να ωριμάζει. Τα πιστεύω μας είναι απαραίτητα, γιατί μας βοηθούν να αντιμετωπίζουμε τον κόσμο αρμονικά και δημιουργικά. Η αφαίρεση λειτουργεί ως προθάλαμος ανάμεσα στην άμεση αντίληψη και τη συνείδηση, διότι για να διαμορφώσουμε την επίγνωσή μας στηριζόμαστε στις ιδέες, τις ταμπέλες και τις λέξεις μας. Αυτό αποδεικνύεται προβληματικό στην περίπτωση των πνευματικών ζητημάτων, τα οποία εξ' ορισμού σχετίζονται με σφαίρες που δεν έχουν καμία φυσική υπόσταση. Οι περισσότερες από τις προσδοκίες και τις πεποιθήσεις μας εξαρτώνται από την ικανότητα μας να κάνουμε συσχετισμούς αιτίας και αποτελέσματος ανάμεσα στις σκέφεις μας και σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Στη διάρκεια της υπνοπαράλυσης, ο ασθενής ξυπνάει αλλά δεν μπορεί να κινηθεί και βιώνει διάφορα οράματα και σωματικές εμπειρίες. Άνθρωποι νιώθουν την παρουσία μιας οντότητας και άλλοι κάποιον να κάθεται στο στήθος τους και δεν τους αφήνει να αναπνεύσουν, άλλοι νιώθουν ότι αιωρούνται, βρίσκονται σε έκσταση ή ευδαιμονία. Αυτές οι εμπειρίες ίσως αποτελούν την εξήγηση για καταλήψεις και απαγωγές από εξωγήινους. Νευρολογικά, αυτό που συμβαίνει είναι ότι κάποιες αισθητήριες πληροφορίες χάνονται στον δρόμο πριν φτάσουν στον εγκέφαλο, τα μέρη του εγκεφάλου που γεννούν τη συνείδηση αντιδρούν σε αυτά τα συγκεχυμένα απτικά, οπτικά και ηχητικά ερεθίσματα, κατασκευάζοντας ασυνήθιστα σενάρια που προσπαθούν να εκλογικεύσουν την αλλόκοτη εμπειρία. Οι θρησκευόμενοι και οι διαλογιστές έχουν αλλοιώσει τη νευρική δραστηριότητα στους μετωπιαίους και τους βρεγματικούς λοβούς και σε άλλες περιοχές που σχετίζονται με τη γλώσσα και το συναίσθημα η οποία συνδέεται με την προσωρινή αναστολή της αιτιακής τους συνείδησης. Πολλοί πιστοί λένε ότι νιώθουν σαν να τους έχει κυριεύσει μια άμεση παρουσία. Αυτές οι αλλοιωμένες καταστάσεις είναι συνήθως προσωρινές, όταν ο πιστός επανέρχεται στην καθημερινή του συνείδηση, η αιτιακή λειτουργία επανενεργοποιείται και ο εγκέφαλος προσπαθεί να ενσωματώσει αυτή την εμπειρία στα υπάρχοντα θεμελιώδη πιστεύω του ιδιοκτήτη του. Άπαξ και συσταθεί μια δυάδα, ο εγκέφαλος επιβάλλει μια συναισθηματική προκατάληψη σε κάθε συστατικό μέρος της δυάδας, έτσι όταν χωρίζουμε αντικείμενα, ανθρώπους και ιδανικά, εκφράζουμε την προτίμησή μας στη μία και την απέχθειά μας στην άλλη. Αν βυθίζεσαι στην αναγωγική σκέψη, τότε σε απορροφούν τόσο πολύ οι λεπτομέρειες ώστε ξεχνάς τον κόσμο γύρω σου, με άλλα λόγια, χάνεις το δάσος εξαιτίας του δέντρου. Τα άτομα με ΙΨΔ συχνά αναπτύσσουν άκαμπτα συστήματα πεποιθήσεων, τα οποία δρουν στην ουσία ως αμυντικός μηχανισμός που τους βοηθάει να ελέγχουν τα συναισθήματά τους. Τα θρησκευτικά φανατισμένα άτομα ακολουθούν μια παρόμοια γνωστική στρατηγική, αλλά τα δικά τους πιστεύω περιορίζονται στο αντικείμενο της εμμονής τους. Συνήθως κατανοούν και την παραμικρή λεπτομέρεια των διδαχών του θρησκευτικού του δόγματος, δεν νιώθουν όμως ποτέ το αίσθημα της ικανοποίησης ή της πληρότητας. Αντί αυτού, προσεύχονται συνεχώς ή τιμωρούν τελετουργικά τον εαυτό τους. Σε αντίθεση με την αναγωγική λειτουργία που διασπά το σύνολο σε κομμάτια, ο εγκέφαλος μας διαθέτει και την ολιστική λειτουργία, η οποία μαζεύει όλα τα κομμάτια και τα ανασυνθέτει σε ένα ενιαίο σύνολο, όταν βλέπουμε τον κόσμος ολιστικά, όλα μοιάζουν αλληλένδετα. Οι πνευματικές εμπειρίες στηρίζονται στις ολιστικές λειτουργίες του εγκεφάλου, κι αυτό ερμηνεύει την τάση των ανθρώπων να περιγράφουν αυτές τις εμπειρίες με ευρείς, σαρωτικούς, ασαφείς όρους. Οι έξι γνωστικές λειτουργίες: αφαιρετική, ποσοτική, αιτιακή, δυική-αντιθετική, αναγωγική και ολιστική, λειτουργούν σε συνδυασμό με πολλές άλλες νευρικές διαδικασίες προκειμένου να δημιουργήσουν το σύστημα των πεποιθήσεών μας. Από τα αρχαία χρόνια, τα θαλάσσια τέρατα θεωρούνταν αληθινά, επειδή καράβια εξαφανίζονταν ανεξήγητα και κανείς δεν είχε δει ποτέ ένα τέρας. Όσο δεν υπάρχουν οι οπτικαιεβές αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν το αντίθετο, οι δεισιδαιμονίες διαιωνίζονται μέχρι να ανακαλυφθεί μια εναλλακτική ικανοποιητική εξήγηση, η οποία θα βρει απήχηση. Η έννοια του αόρατου αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη συντριπτική πλειοψηφία των θρησκευτικών παραδόσεων. Αν ο θεός λειτουργεί με μυστηριώδεις τρόπους, όπως μαρτυρούν τα περισσότερα θρησκευτικά κείμενα, τότε πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι; Κι έτσι ψάχνουμε για θαύματα, ή άλλες ενδείξεις ή αποδείξεις, επειδή το να πιστεύεις απλώς στο άγνωστο είναι πολύ πιο δύσκολο, τουλάχιστον όσον αφορά τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου.
Β΄ Η ανάπτυξη και ηθική στην παιδική ηλικία.Η διαμόρφωση των πιστεύω της παιδικής ηλικίας Τα ισχυρά συναισθήματα προκαλούν δυνατές αναμνήσεις και οι αναμνήσεις όταν συνδυαστούν με λόγο, αποτελούν τη βάση για τη διαμόρφωση συνειδητών πιστεύω. Αν δεν έχει συναισθηματική επίδραση, ένα πιστεύω δεν αποτυπώνεται βαθιά στο μυαλό ενός ανθρώπου. Μεταξύ των ανθρώπων προεφηβικής ηλικίας, πολλά πιστεύω φαίνονται να βασίζονται πρωταρχικά στον συναισθηματικό αντίκτυπο ορισμένων εμπειριών. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι πολλές από τις μνήμες μας σχετικά με τον εαυτό μας, κυρίως οι μνήμες των πρώτων χρόνων της ζωής μας, αποτελούν κατά κάποιο τρόπο ευσεβείς πόθους. Όλοι είμαστε επιρρεπείς στις ψευδείς μνήμες και τα ψευδή πιστεύω, η δύναμη των συναισθημάτων μπορεί να μετατρέψει τη φαντασία σε υποτιθέμενο γεγονός. Η ασυμφωνία ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία προκαλεί πιο ισχυρή συναισθηματική αντίδραση, η οποία με τη σειρά της αλληλεπιδρά με την ικανότητα μας να χρησιμοποιούμε τη λογική και την ορθή κρίση για να αξιολογήσουμε τα πιστεύω μας για τον κόσμο. Όσο πιο τραυματικό είναι ένα γεγονός, τόσο πιθανότερο είναι το θύμα να κατασκευάσει πιστεύω που αγγίζουν τα όρια του παραδόξου. Όλες οι μνήμες και τα πιστεύω μας υπόκεινται σε αλλαγές και διαστρεβλώσεις στο πέρασμα του χρόνου. Τα όρια που χωρίζουν τις παιδικές αναμνήσεις και τα παιδικά πιστεύω από τις φαντασιώσεις και τα γεγονότα είναι δυσδιάκριτα. Όταν μεταβάλλονται η γλώσσα, το συναίσθημα και η κοινωνική αλληλεπίδραση, μεταβάλλονται παράλληλα οι αναμνήσεις και τα πιστεύω μας.
Ηθικότητα και ανάπτυξηΟ Πιαζέ ανακάλυψε ότι τα παιδιά χτίζουν μια πρόοδο λογικών πιστεύω για τον κόσμο, η οποία αντιστοιχεί στα στάδια ωρίμανσης του ανθρώπινου εγκεφάλου. Τα πιο μικρά παιδιά διαθέτουν υπερβολικά πολλές συνάψεις, οι οποίες δημιουργούν ψευδείς πληροφορίες για σ το τι βλέπουν. Το σύστημα ηθικών αξιών των ενηλίκων, κυρίως εκείνων που αφορούν τη θρησκεία και την πνευματικότητα, περιέχει σημαντικά κατάλοιπα από τις ιστορίες που είχαν ακούσει όταν μεγάλωναν. Η σύνδεση ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια ωριμάζει απόλυτα περίπου στην ηλικία των 10, με το πέρασμα του χρόνου, οι παραπανίσιες νευρικές συνάψεις σιγά σιγά εξαφανίζονται. Στις συζητήσεις των παιδιών ο θεός εμφανίζεται ως άκρως απολυταρχική προσωπικότητα, άλλοτε ευγενικός και άλλοτε εκδικητικός, με αυτόν τον τρόπο μετατρέπεται σε μια εσωτερικευμένη εικόνα γονικής εξουσίας. Η βάση της συνείδησής μας και οι πρώτες εικόνες για το θεό κατασκευάζονται μέσω των γονιών μας. Κάποιοι γονείς επικαλούνται την οργή του θεού προκειμένου να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να συμπεριφερθούν με συγκεκριμένο τρόπο, όμως παιδιά που μεγάλωσαν σε φονταμενταλιστικές οικογένειες όντως τείνουν να υπακούουν στις αρχές και να ακολουθούν τους κανόνες, όμως έχουν την τάση να γίνονται ισχυρογνώμονα, ζημιογόνα και επικριτικά με ανθρώπους που δεν ανήκουν στον κύκλο τους. Μεταξύ 6 και 10 ετών, τα παιδιά απασχολεί το θέμα του διαχωρισμού της φαντασίας από την πραγματικότητα, εκδηλώνουν ενδιαφέρον για συναναστροφές και αντί να υποταχθούν στον ενήλικα, μαθαίνουν πως να συνάπτουν συμμαχίες με τους ανθρώπους που θεωρούν ότι θα ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Γύρω στα 10, τα παιδιά σταδιακά αρχίζουν να εκφράζουν την επιθυμία να ικανοποιήσουν τους άλλους και όχι τον εαυτό τους, επιζητούν την κοινωνική αποδοχή και θέλουν να είναι μέρος μιας ομάδας. Στη διάρκεια της εφηβείας, τα βασικά πιστεύω ενός ατόμου για τη ζωή, τις σχέσεις και την πνευματικότητα ενσωματώνονται σταδιακά σε μια ενιαία κοσμοθεωρία, αλλά οι έφηβοι δίνουν μάχη ανάμεσα στην συμφωνία και την ανεξαρτησία. Η εξασθένηση του θρησκευτικού συναισθήματος στη διάρκεια της εφηβείας φαίνεται ότι ανατρέπεται μεταξύ 20 και 30 ετών, από κει και πέρα όμως, η θρησκοληψία φθίνει για το υπόλοιπο της ζωής του ανθρώπου. Γενικά, τα θρησκευτικά πιστεύω φαίνεται ότι έχουν ποικίλες θετικές συνέπειες, μεταξύ άλλων ακαδημαϊκές επιδόσεις, μεγάλη αυτοεκτίμηση, χαμηλά επίπεδα κατάχρησης ουσιών. Η νευρική ανάπτυξη σταματάει πριν κλείσουμε τα 30, από κει και πέρα η νευροδιαβιβαστική δραστηριότητα αρχίζει να ατονεί, έτσι μειώνεται η ικανότητα μας να διαμορφώσουμε καινούργιες ιδέες και πιστεύω. Στα 50, παρατηρείται αύξηση στις οργανωμένες θρησκευτικές δραστηριότητες που παρέχουν πολύτιμες κοινωνικές συναναστροφές, οι οποίες βελτιώνουν την υγεία και παρατείνουν τη ζωή.
Το κενό ανάμεσα στη συμπεριφορά και τα ηθικά πιστεύωΗ ηθικότητα είναι ένας συνδυασμός διδαγμένων πιστεύω, νευρολογικής ανάπτυξης και ομαδικής συναίνεσης. Νευρολογικά, ο εγκέφαλός μας συντηρεί ενστικτώδεις αμυντικές στρατηγικές που εξελίχθηκαν στο πέρασμα εκατομμυρίων ετών, γι' αυτό βρισκόμαστε συνεχώς σε πόλεμο με πιο πρωτόγονους μηχανισμούς του εγκεφάλου. Δύο ανταγωνιστικές λειτουργίες συντελούνται στον εγκέφαλο, οι ανώτερες ηθικές λειτουργίες πραγματοποιούνται στους μετωπιαίους λοβούς, αλλά τα δυνατά συναισθήματα τείνουν να καταστείλουν τη δραστηριότητα του μετωπιαίου λοβού. Έτσι, οι άνθρωποι που παίρνουν αποφάσεις θυμωμένοι δεν αναλύουν προσεκτικά τις καταστάσεις ή δεν σκέφτονται εναλλακτικές λύσεις. Ο μετωπιαίος λοβός αναπτύσσεται με αργό ρυθμό τις πρώτες δύο δεκαετίες της ζωής μας και ευθύνεται για τις λειτουργίες του σχεδιασμού και της λογικής σκέψης, τα ηθικά πιστεύω μπορεί να θεμελιώνονται στην εφηβεία, όμως η ικανότητα μας να δρούμε βάσει αυτών με συνέπεια μπορεί να μας πάρει χρόνια. Τα ηθικά πιστεύω παίζουν σημαντικό ρόλο στην καταστολή των καταστροφικών παρορμήσεων, αλλά μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για να κρύψουμε συναισθηματικά προβλήματα. Η ενοχή είναι ένας άλλος παράγοντας που παίζει ρόλο στην θέσπιση ηθικών πιστεύω. Σε πειράματα, υποκείμενα έδωσαν ψεύτικες απαντήσεις δικαιολογημένα: το 70% το έκαναν έστω και μία φορά, ενώ μόνο το 20% καθόλου. Όταν αργότερα ρωτήθηκαν γιατί ασπάστηκαν την απόφαση της ομάδας, κάποιοι είπαν ότι το έκαναν για να ευχαριστήσουν τον ερευνητή, άλλοι για να μην ξεχωρίζουν, άλλοι για να μην εξωστρακιστούν και άλλοι πίστεψαν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με ην όρασή τους, στο κάτω κάτω σκέφτηκαν δεν μπορούν να κάνουν λάθος τόσοι άνθρωποι. Άλλα πείραματα υποδηλώνουν ότι τα ηθικά πιστεύω από μόνα τους δεν ήταν αρκετά για να παρακούσουν μια απολυταρχική διαταγή που τους καλούσε να προβούν σε μια ανήθικη πράξη. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι έξυπνοι άνθρωποι, όταν τοποθετηθούν σε θέσεις εξουσίας, δεν διστάζουν να εγκαταλείπουν τα ηθικά τους ιδανικά και μάλιστα πολύ γρήγορα. Οι πιο σημαντικοί παράγοντες για την κατάλυση της ατομικής ηθικότητας είναι η συναίνεση της ομάδας και η δύναμη της εξουσίας που ξεπερνάει τις προσωπικές αντιρρήσεις και αμφιβολίες. Όσο πιο προσωπική είναι η κατάσταση, τόσο περισσότερος χρόνος απαιτείται για να ληφθεί μια ηθική απόφαση, επίσης όσο πιο κοντινούς νιώθουμε ορισμένους ανθρώπους, τόσο περισσότερο έχουμε την ανάγκη να τους προστατέψουμε, ανεξάρτητα από τη συνολική ηθική. Έρευνα έχει αποκαλύψει ότι χιλιοστά του δευτερολέπτου πριν τη λήψη μιας συνειδητής απόφασης από το άτομο, παρατηρείται στον εγκέφαλο ηλεκτρική δραστηριότητα, η οποία αντικατοπτρίζει ενδεχομένως την υποσυνείδητη γέννηση της σκέψης που θα υιοθετήσει το άτομο, αυτό σημαίνει ότι τα πράγματα δεν συμβαίνουν χάρη στη συνειδητή μας βούληση. Όσο περισσότερο αλληλεπιδρούμε με τους γύρω μας με θετικό τρόπο, τόσο μεγαλύτερη συμπόνια τους δείχνουμε, αυτό σε συνδυασμό με μια αυξημένη αίσθηση ηθικότητας, διευρύνει τους ορίζοντές μας και μας κάνει να ελέγχουμε πιο αποτελεσματικά τις αντιδράσεις μας προς τους άλλους, αυτός είναι ο ρόλος της θρησκείας και της παιδείας. Μόλις ο εγκέφαλός μας θεμελιώσει το ηθικό μας σύστημα, είναι πολύ δύσκολο να το τροποποιήσουμε ενόσω μεγαλώνουμε, γιατί στη διάρκεια της ενήλικης ζωής μας, ο εγκέφαλος μας χάνει μεγάλο μέρος της ικανότητάς του να δημιουργεί νέες νευρικές συνδέσεις. Αυτό εξηγεί εν μέρει γιατί η ηθική των κοινωνιών αλλάζει με αργούς ρυθμούς και η κοινωνία χρειάζεται ολόκληρες δεκαετίες για να αποδεχτεί νέες ιδέες. Σε συνθήκες εξαιρετικού στρες, ακόμα και συνηθισμένοι άνθρωποι μπορούν να κάνουν εξαιρετικά μεγάλο κακό.
Γ΄ Τα πνευματικά πιστεύω και ο εγκέφαλος.Η πραγματικότητα των πνευματικών πιστεύωΤα υπερβατικά οράματα είναι γνωστό ότι αλλάζουν τη ζωή, τα πιστεύω και τους στόχους των ανθρώπων. Τα ευρήματά μας, ήταν ότι αλλοιωμένες συνειδησιακές καταστάσεις οι οποίες περιγράφονται από μυστικιστές και αγίους, δεν είναι απαραίτητα αποτέλεσμα παραισθήσεων ή χημικής αστοχίας ενός εγκεφάλου με νευρολογικές βλάβες. Αντίθετα, τέττοιου είδους εμπειρίες μπορεί να προκληθούν όταν ένα άτομο εστιάζει συνειδητά με το μυαλό του σε μια εικόνα ή ιερή σκέψη. Οι νευρολογικές αλλαγές που συντελούνται στη διάρκεια του διαλογισμού διακόπτουν τις φυσιολογικές διαδικασίες του εγκεφάλου - αντιληπτικές, συναισθηματικές και γλωσσικές- με τρόπους που καθιστούν απερίγραπτη, ενοποιητική και αδιαμφισβήτητα πραγματική την εμπειρία. Αν μπορούσαμε να μειώσουμε τη δραστηριότητα στους βρεγματικούς λοβούς μας, θα νιώθαμε μια σύντομη απώλεια ή καταστολή της επίγνωσης του εαυτού και θα χάναμε την αίσθηση του χρόνου και του χώρου. Στις έρευνές μας ανακαλύψαμε ότι τόσο οι χριστιανές μοναχές όσο και οι βουδιστές έκαναν ακριβώς αυτό -ήταν ικανοί να μειώσουν τη δραστηριότητα των βρεγματικών λοβών ενόσω διαλογίζονταν. Το ενδιαφέρον με τους μετωπιαίους λοβούς μας είναι ότι επιτρέπουν σε δεκάδες ανθρώπους που έζησαν την ίδια αντιληπτική εμπειρία, να την ερμηνεύσουν με δεκάδες διαφορετικούς τρόπους. Οι σκεπτικιστές χρησιμοποιούν τα ευρήματα μου για να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η θρησκευτική εμπειρία είναι μια νευρική παραίσθηση που συντελείται εντός του εγκεφάλου, ενώ οι θρησκευόμενοι για να επιβεβαιώσουν ότι οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους καλωδιωμένοι με τον θεό. Ο θάλαμος βρίσκεται στο βαθιά στο κέντρο του εγκεφάλου, χωρίς αυτόν δεν θα είχαμε καμία απολύτως αίσθηση συνείδησης. Ο θάλαμος μεταφέρει την αίσθηση για την πραγματικότητα στους μετωπιαίους λοβούς, στην κατάσταση του διαλογισμού, το άτομο ερμηνεύει την αίσθηση σύμφωνα με τις διαμορφωμένες πεποιθήσεις του: η μοναχή βιώνουν τον θεό και οι βουδιστές την απόλυτη αφύπνιση. Έτσι οι σκέψεις μας και τα πιστεύω μας μπορούν να επηρεάσουν άμεσε τις διαδικασίες που ακολουθεί ο εγκέφαλος για να κατασκευάσει την εικόνα της πραγματικότητας. Όταν κάποιος διαλογίζεται εστιάζει σε μια συγκεκριμένη πεποίθηση ή ένα αντικείμενο, η αμυγδαλή του λέει ότι αυτό είναι πολύ σημαντικό και ο θάλαμος τα κάνει όλα να φαίνονται αληθινά. Αυτή η εμπειρία στέλνεται στους μετωπιαίους λοβούς όπου αναδιοργανώνεται συνειδητά και στη συνέχεια ερμηνεύεται από την αρχή για να ταιριάζει με τα πιστεύω του ανθρώπου, επίσης, καταγράφεται από τον ιππόκαμπο που αποθηκεύει την εμπειρία στην συναισθηματική μνήμη. Κάθε έντονη εμπειρία, αν τη βιώσουμε για πάνω από μισή ώρα, μπορεί να επιφέρει μόνιμες αλλαγές στα νευρικά δίκτυα που αφορούν το συναίσθημα και τη μνήμη. Άνθρωποι που επιδίδονται ερασιτεχνικά στον διαλογισμό ή πηγαίνουν στην εκκλησία εβδομαδιαία ή εφαρμόζουν τεχνικές χαλάρωσης για λιγότερο από 30΄ δεν παρουσιάζουν μόνιμα σημάδια ασυμμετρίας στον θάλαμο. Όταν οι πληροφορίες φτάσουν στους μετωπιαίους λοβούς, κατασκευάζουμε μια εκδοχή της πραγματικότητας η οποία δεν είναι απαραίτητο να συνδέεται άμεσα με τις εισερχόμενες αντιληπτικές πληροφορίες που αφορούν τον εξωτερικό μας κόσμο. Από αυτή την εκδοχή της πραγματικότητας ξεπηδούν τα συνειδητά μας πιστεύω. Τα ευρήματα των ερευνών δείχνουν ότι αν θέλετε να διατηρήσετε την ευεξία σας θα πρέπει να δουλέψετε ενισχύοντας συνεχώς τις θετικές σκέψεις και πεποιθήσεις, αυτό είναι το πλεονέκτημα των θρησκευτικών τελετουργικών. Όταν κάνετα διαλογισμό ή προσευχή, οι εισερχόμενες συναισθηματικές πληροφορίες αγνοούνται, ο χώρος και ο χρόνος ξεθωριάζουν, η απελευθέρωση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο ενισχύέι την αίσθηση ευεξίας και πυροδοτεί περαιτέρω θετικές σκέψεις και αυτή η νέα αίσθηση της πραγματικότητας ξυπνάει στους μετωπιαίους λοβούς, ενδυναμώνοντας τα αρχικά σας πιστεύω. Αν αντίθετα παραμείνετε σε μια αρνητική κατάσταση για εκτεταμένο διάστημα, τότε οι στρεσογόνες χημικές ουσίες που εκλύονται θα προκαλέσουν φυσική ζημιά και ατροφία σε διάφορα μέρη του εγκεφάλου, όπως ο ιππόκαμπος. Πάρτε παιδιά και αποκόψτε τα από την οικογένειά τους, διδάξτε τους ότι είναι ανώτερα και ο σκοπός της ζωής του εχθρού είναι να τα διαλύσει, μπορείτε να τους εμφυσήσετε την ιδέα ενός εκδικητικού θεού που ανταμείβει τις πράξεις βίας αναντίον των απίστων. Μετά από μερικά χρόνια θα νιώθουν αυτές τις ιδέες τόσο αληθινές που θα μπορούν να κάνουν οποιοδήποτε κακό, κυρίως αν η ανταμοιβή είναι μεγάλη από το θεό. Ο καθηγητής Μ. Χιουργκενσμάιερ ομολογεί ότι η βία έχει τη δυνατότητα να ενδυναμώνει τη θρησκεία. Οι ερευνητές που έχουν μελετήσει τη γλωσσολαλιά δεν έχουν ανακαλύψει στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι κάποια από αυτές τις μορφές γλώσσας είναι ζωντανή γλώσσα, αυτό που συμβαίνει πιθανότατα είναι ότι το άτομο δένει χαλαρά μεταξύ τους και επαναλαμβάνει οικείους φωνητικούς ήχους. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα ρυθμικά ερεθίσματα μπορούν να προκαλέσουν μυστικιστικές, υπερβατικές και θρησκευτικές συνειδησιακές καταστάσεις, εν μέρει αλλοιώνοντας τη φυσιολογική δραστηριότητα των μετωπιαίων λοβών, π.χ. τα τύμπανα και το τραγούδι. Ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι κάποια άτομα διαθέτουν μια μορφή ευαισθησίας στους κροταφιαίους λοβούς και έχουν προδιάθεση στο να βλέπουν οράματα, να ακούνε φωνές και να βιώνουν παραισθήσεις. Κάθε θρησκευτικό τελετουργικό το οποίο περιλαμβάνει ψαλμωδίες, χορό, βαθιές αναπνοές, θα μπορούσε να πυροδοτήσει αλλοιωμένες συνειδησιακές καταστάσεις. Κάθε πρακτική διεγείρει και διαφορετικά νευρικά κέντρα, τα οποία δημιουργούν διαφορετικές αντιλήψεις της πραγματικότητας, διαφορετικές πεποιθήσεις και διαφορετικές έννοιες της πραγματικότητας και του θεού.
Διαμορφώνοντας πιστεύω για τον θεόΌταν διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου αλλάζουν επίπεδο δραστηριότητας, επιδρούν στη συνολική αντίληψη του εγκεφάλου για την πραγματικότητα, αν οι οπτικές περιοχές είναι ενεργοποιημένες, ενδέχεται να δημιουργηθούν οράματα, όταν &omicro
