Ο Ελληνικός πολιτισμός δεν πέθανε!!!
Είχε ακόμη πολλούς αιώνες ζωής μπροστά του.
Αλλά και όταν πέθανε μεταβιβάστηκε ως πολύτιμη κληρονομιά στα έθνη της Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής.
Κάθε ελληνική αποικία έχυνε το ελιξίριο της Ελληνικής τέχνης και σκέψης στο αίμα του εσωτερικού της χώρας – στην Ισπανία και την Γαλατία στην Ετρουρία και την Ρώμη στην Αίγυπτο στην Παλαιστίνη στην Συρία και την Μικρά Ασία και κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας.
Η Αλεξάνδρεια ήταν το λιμάνι της μεταφόρτωσης των ιδεών καθώς και των εμπορευμάτων.
Από το Μουσείο και την Βιβλιοθήκη, τα έργα και οι αντιλήψεις των Ελλήνων ποιητών, μυστικιστών, φιλοσόφων και επιστημόνων διαδόθηκαν από τους σοφούς και τους μαθητές τους σε κάθε πόλη της Μεσογείου.
Η Ρώμη παρέλαβε την Ελληνική κληρονομιά με την ελληνιστική μορφή της.
Οι θεατρικοί της συγγραφείς υιοθέτησαν τον Μένανδρο και τον Φιλήμονα, οι ποιητές της μιμήθηκαν τους τρόπους , τα μέτρα και τα θέματα της Αλεξανδρινής λογοτεχνίας, οι τέχνες της χρησιμοποιούν Έλληνες τεχνίτες και ελληνικές μορφές, οι νόμοι της απορρόφησαν τους θεσμούς των ελληνικών πόλεων και η μεταγενέστερη ιμπεριαλιστική της οργάνωση στηρίχθηκε στα υποδείγματα των ελληνο-ανατολικών μοναρχιών!!
Ο Ελληνισμός μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελλάδας, κατέκτησε την Ρώμη, ακριβώς όπως η Ανατολή κατακτούσε την Ελλάδα.
Κάθε επέκταση της ρωμαϊκής ισχύος διέδιδε τον σπόρο του Ελληνικού πολιτισμού!
Η Βυζαντινή αυτοκρατορία συνέζευξε τον Ελληνικό με τον Ασιατικό πολιτισμό και μεταβίβασε μέρος της ελληνικής κληρονομιάς στην Εγγύς Ανατολή και τον σλαβικό Βορρά.
Οι Σύριοι χριστιανοί έλαβαν τον πυρσό και τον μεταβίβασαν στους Άραβες οι οποίοι διαμέσου της Αφρικής τον μετέφεραν στην Ισπανία.
Βυζαντινοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι σοφοί μετέδωσαν ή μετάφρασαν τα ελληνικά αριστουργήματα στην Ιταλία, φέρνοντας πρώτα την φιλοσοφία των σοφών και ακολούθως τον πυρετό της Αναγέννησης.
Από την δεύτερη αυτή γέννηση της ευρωπαϊκής σκέψης, το πνεύμα της Ελλάδας διαπότισε τόσο ολοσχερώς τον σύγχρονο πολιτισμό, ώστε <<όλα τα πολιτισμένα έθνη σε ότι αφορά στην δραστηριότητα του πνεύματος, είναι σήμερα αποικίες της Ελλάδας>>!!!
Εάν περιλάβουμε στην Ελληνική κληρονομιά όχι μόνον ό,τι εφηύραν οι Έλληνες αλλά και ό,τι προσάρμοσαν από άλλους πολιτισμούς και διαβίβασαν από διαφόρους δρόμους στον δικό μας, θα βρούμε αυτή την κληρονομιά σε κάθε σχεδόν φάση της σύγχρονης μας ζωής.
Οι χειροτεχνίες μας, η τεχνική της εκμετάλλευσης των μεταλλείων , οι βάσεις της μηχανικής, οι μέθοδοι της οικονομίας και του εμπορίου, η οργάνωση της εργασίας, η κυβερνητική ρύθμιση του εμπορίου και της βιομηχανίας – όλα αυτά μας τα έφερε ο χείμαρρος της ιστορίας από την Ρώμη και διαμέσου αυτής από την Ελλάδα!
Οι δημοκρατίες και οι δικτατορίες μας ανατρέχουν στα ελληνικά πρότυπα.
Και ενώ η επέκταση των κρατών δημιούργησε ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα άγνωστο στην Ελλάδα, η δημοκρατική ιδέα της υπεύθυνης κυβέρνησης απέναντι στους κυβερνωμένους, των ορκωτών δικαστηρίων και των πολιτικών ελευθεριών της σκέψης, του λόγου, της γραφής, της συγκεντρώσεως και της λατρείας, τονώθηκαν υπέρμετρα από την Ελληνική ιστορία.
Αυτά τα πράγματα διέκριναν προπαντός τον Έλληνα από τον Ανατολίτη και του έδωσαν μια ανεξαρτησία πνεύματος και ενέργειας, η οποία τον έκανε μειδιά ενώπιον της υποταγής και της αδράνειας της Ανατολής.
Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια μας, τα γυμναστήρια και τα στάδια μας, ο αθλητισμός μας και οι Ολυμπιακοί Αγώνες κατάγονται από την Ελλάδα.
Η θεωρία της ευγονίας, η αντίληψη της αυτάρκειας και της αυτοκυριαρχίας, η πίστη προς την υγεία και την φυσική ζωή, το παγανιστικό ιδεώδες της άνευ ντροπής απόλαυσης κάθε αισθήσεως βρήκαν την ιστορική τους διατύπωση στην Ελλάδα.
Η χριστιανική θεολογία και πράξη κατάγονται κατά μέγα μέρος από τις θρησκείες των μυστηρίων της Ελλάδας και της Αιγύπτου, από τα Ελευσίνια, τα Ορφικά και τα Οσίρια.
Από τα ελληνικά δόγματα του θείου - υιού που αποθνήσκει για την ανθρωπότητα και αναστήνεται εκ νεκρών.
Από τις ελληνικές τελετουργίες θρησκευτικών πομπών, τελετές εξαγνισμού, ιερής θυσίας και ιερού κοινού γεύματος.
Από ελληνικές ιδέες περί κολάσεως, δαιμόνων, καθαρτηρίου, συγχώρεσης και ουρανού.
Και από τις στωικές και νεοπλατωνικές θεωρίες περί λόγου, δημιουργίας και τελικής ανάφλεξης του κόσμου.
Ακόμη και οι δεισιδαιμονίες μας προέρχονται από τις μάγισσες, τις κατάρες, τους οιωνούς και τις αποφράδες ημέρες των Ελλήνων.
Αλήθεια ποιος άραγε θα μπορούσε να κατανοήσει την Αγγλική λογοτεχνία ή μια ωδή του λυρικού ποιητή Τζόν Κήτςδίχως κάποια γνώση της Ελληνικής Μυθολογίας;;;
Η παγκόσμια λογοτεχνία δεν θα υπήρχε δίχως την ελληνική παράδοση!
Το λατινικό αλφάβητο προήλθε από την Ελλάδα διαμέσου της Κύμης και της Ρώμης.
Η Αγγλική γλώσσα βρίθει ελληνικών λέξεων!
Η σύγχρονη επιστήμη μας σφυρηλάτησε μια διεθνή γλώσσα χρησιμοποιώντας ελληνικούς όρους.
Η γραμματική και η ρητορική μας, ακόμα και η στίξη και η διαίρεση σε παραγράφους της παρούσης σελίδας, είναι ελληνικές εφευρέσεις.
Τα λογοτεχνικά μας είδη είναι ελληνικά – το λυρικό, η ωδή, το ειδύλλιο, το μυθιστόρημα, η πραγματεία, η προσφώνηση, η βιογραφία, η ιστορία και προπαντός το δράμα!!
Και όλες σχεδόν αυτές οι λέξεις είναι ελληνικές.
Οι όροι και οι μορφές του σύγχρονου δράματος – τραγωδία, κωμωδία και παντομίμα – είναι ελληνικές.
Και ενώ η Ελισαβετιανή τραγωδία είναι μοναδική, το κωμικό δράμα διαβιβάστηκε σχεδόν αναλλοίωτο από τον Μένανδρο και τον Φιλήμονα, διαμέσου του Πλαύτου και του Τερεντίου, του Μπέν Τζόνσον και του Μολιέρου.
Τα ίδια τα ελληνικά δράματα είναι από τα πλουσιότερα μέρη της κληρονομιάς μας.
Τίποτα άλλο στη Ελλάδα δεν μας φαίνεται τόσο ξένο όσο η μουσική της.
Και εν τούτοις η σύγχρονη μουσική (μέχρι της επιστροφής της στην Αφρική και την Ανατολή) προερχόταν από μεσαιωνικούς ύμνους και χορούς, οι οποίοι κατάγονταν εν μέρει από την Ελλάδα.
Το ορατόριο και η όπερα οφείλουν κάτι στα ελληνικά χορικά και τα δράματα.
Και η θεωρία της μουσικής, εξ’ όσων γνωρίζουμε, πρώτα εξερευνήθηκε και αναπτύχθηκε από Έλληνες από τον Πυθαγόρα μέχρι και τον Αριστόξενο.
Το μικρότερο χρέος οφείλει η ζωγραφική.
Αλλά στη τέχνη της τοιχογραφίας υπάρχει ευθεία γραμμή από του Πολύγνωτου διαμέσου Αλεξανδρείας και της Πομπηίας, του Τζιότο και του Μιχαήλ Άγγελου μέχρι των τοιχογραφιών των ημερών μας.
Οι μορφές και κατά μέγα μέρος η τεχνική της σύγχρονης γλυπτικής εξακολουθούν να είναι ελληνικές, γιατί σε καμία άλλη τέχνη η ελληνική τέχνη δεν έθεσε την σφραγίδα της τόσο δεσποτικά.
Τώρα μόλις αρχίζουμε να απελευθερωνόμαστε από την γοητεία της ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Κάθε πόλη της Ευρώπης και της Αμερικής έχει κάποιο ναό του εμπορίου του οποίου η μορφή ή η πρόσοψη με τους κίονες προέρχεται από τους βωμούς των θεών της Ελλάδας.
Δεν βρίσκουμε στην ελληνική τέχνη την μελέτη του χαρακτήρα ή την απεικόνιση της ψυχής και η προσήλωση της στο φυσικό κάλλος και την υγεία την καθιστά λιγότερο ώριμη από την αρρενωπή αγαλματοποιία της Αιγύπτου ή την βαθειά ζωγραφική των Κινέζων.
Αλλά τα μαθήματα της μετριοπάθειας , της αγνότητας και της αρμονίας που ενσωματώνει η γλυπτική και η αρχιτεκτονική της κλασσικής εποχής είναι πολύτιμη κληρονομιά του γένους μας.
Εάν ο Ελληνικός πολιτισμός μας φαίνεται τώρα περισσότερο συγγενικός και <<σύγχρονος>> από τον πολιτισμό οιανδήποτε άλλου αιώνα προ του Βολταίρου, η αιτία είναι ότι ο Έλληνας αγάπησε την λογική τόσο, όσο και την μορφή και επεδίωκε να εξηγήσει όλη την φύση με φυσικό τρόπο.
Η απελευθέρωση της επιστήμης από την θεολογία και η ανεξάρτητη ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας αποτελούσε μέρος της τολμηρής περιπέτειας του ελληνικού πνεύματος.
Οι Έλληνες μαθηματικοί έθεσαν τις βάσεις της τριγωνομετρίας και του υπολογισμού, άρχισαν και συμπλήρωσαν την μελέτη των κωνικών τομών, και έφεραν την τρισδιάστατη τριγωνομετρία σε τόσο σχετική τελειότητα, ώστε παράμεινε όπως την άφησαν μέχρι την εποχή του Καρτέσιου και του Πασκάλ.
Ο Δημόκριτος διαφώτισε ολόκληρη την περιοχή της φυσικής και χημείας με την ατομική του θεωρία.
Ο Αρχιμήδης με την μορφή απλού πάρεργου και στο περιθώριο των αφηρημένων του μελετών, παρήγαγε τόσα πολλά νέα μηχανήματα, ώστε να συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγάλων εφευρετών.
Ο Αρχίστρατος πρόλαβε και μάλλον ενέπνευσε τον Κοπέρνικο και ο Ίππαρχος διαμέσου του Κλαυδίου Πτολεμαίου, κατάστρωσε ένα αστρονομικό σύστημα, το οποίον είναι ένας από τους σταθμούς στην ιστορία του πολιτισμού.
Ο Κοπέρνικος γνώριζε την ηλιοκεντρική υπόθεση του Αρχίστρατου, γιατί την ανάφερε σε μια παράγραφο, η οποία εξαφανίστηκε από τις μεταγενέστερες εκδόσεις του βιβλίου του!!
Ο Ερατοσθένης μέτρησε την Γη και την χαρτογράφησε.
Ο Αναξαγόρας και ο Εμπεδοκλής διέγραψαν την θεωρία της εξέλιξης.
Ο Αριστοτέλης και ο Θεόφραστος ταξινόμησαν το ζωικό και το φυτικό βασίλειο και σχεδόν δημιούργησαν τις επιστήμες της μετεωρολογίας, ζωολογίας, εμβρυολογίας και βοτανικής.
Ο Ιπποκράτης απελευθέρωσε την ιατρική από τον μυστικισμό και την φιλοσοφική θεωρία και την εξύψωσε με ένα ηθικό κώδικα.
Ο Ηρόφιλος και ο Ερασίστρατος εξύψωσαν την ανατομία και την φυσιολογία μέχρι σημείου στο οποίο, εξαιρέσει του Γαληνού, η Ευρώπη δεν επρόκειτο να φτάσει και πάλι πριν την Αναγέννηση.
Στο έργο αυτών των ανδρών, αναπνέουμε τον ήρεμο αέρα της λογικής, πάντοτε αβέβαιης και ασταθούς αλλά απαλλαγμένης του πάθους και του μύθου.
Εάν είχαμε ακέραια τα αριστουργήματα τους, ίσως να χαρακτηρίζαμε την ελληνική επιστήμη ως το μεγαλύτερο πνευματικό κατόρθωμα της ανθρωπότητας!!!
Αλλά ο εραστής της φιλοσοφίας απρόθυμα θα παραχωρούσε στην επιστήμη και την τέχνη τις ανώτερες θέσεις στην ελληνική μας κληρονομιά.
Η ελληνική επιστήμη ήταν τέκνον της ελληνικής φιλοσοφίας της τολμηρής εκείνης πρόκλησης ενάντια στο μύθο, της νεανικής αγάπης προς την έρευνα, η οποία επί αιώνες συνένωνε την επιστήμη και την φιλοσοφία σε μια περιπετειώδη αναζήτηση.
Ουδέποτε οι άνθρωποι είχαν εξετάσει την φύση με τόσο κριτικό πνεύμα και ταυτόχρονα με τόση στοργή.
Εφηύραν την λογική για τον ίδιο λόγο, για τον οποίο κατασκεύαζαν τέλεια αγάλματα : η αρμονία, η ενότητα, η αναλογία , το σχήμα ,προσέφεραν κατά την άποψη τους τόσον τη τέχνη της λογικής όσον και την λογική της τέχνης!
Είχαν την περιέργεια για κάθε γεγονός και κάθε θεωρία και δεν δημιουργήσανε μόνον την φιλοσοφία, αλλά συνέλαβαν κάθε σύστημα και κάθε υπόθεση μη αφήνοντας ανεξέταστο κανένα από τα μεγάλα προβλήματα της ζωής μας.
Ο ρεαλισμός και ο νομιναλισμός, ο ιδεαλισμός και ο υλισμός, ο μονοθεϊσμός, ο πανθεϊσμός και ο αθεϊσμός , ο φεμινισμός και ο κομμουνισμός, η κριτική του Κάντ και η απόγνωση του Σοπενχάουερ, ο πριμιτιβισμός του Ρουσσώ και ο αμοραλισμός του Νίτσε, η σύνθεση του Σπένσερ και η ψυχανάλυση του Φρόυντ – όλα τα όνειρα και η σοφία της φιλοσοφίας βρίσκονται εδώ στον αιώνα και στο τόπο της γεννήσεως της.
Και στην Ελλάδα οι άνθρωποι δεν μιλούσαν μόνον περί της φιλοσοφίας αλλά και περί πολλών άλλων.
Η κορυφή και το ιδανικό της ελληνικής ζωής ήταν ο σοφός μάλλον παρά ο πολεμιστής ή ο άγιος.
Διαμέσου των αιώνων από τον Θαλή περιήλθε σε εμάς η κληρονομιά της φιλοσοφίας που ενέπνευσε Ρωμαίους αυτοκράτορες, χριστιανούς πατέρες, σχολαστικούς θεολόγους, αιρετικούς της Αναγέννησης, πλατωνικούς του Κέμπριτζ, αντάρτες της Διαφώτισης και τους σημερινούς οπαδούς της φιλοσοφίας.
Αυτή την στιγμή χιλιάδες ανθρώπων διαβάζουν τον Πλάτωνα ίσως σε κάθε χώρα της γης.
Ο πολιτισμός δεν πεθαίνει απλά μεταναστεύει!!
Αλλάζει κατοικία και ενδυμασία αλλά εξακολουθεί να ζεί!
Η παρακμή ενός πολιτισμού, όπως και ενός ατόμου, κάνει θέση για την ανάπτυξη ενός άλλου.
Η ζωή απορρίπτει το παλαιό δέρμα και αιφνιδιάζει τον θάνατο με μία νωπή νεότητα.
Ο Ελληνικός πολιτισμός ζει!!!!
Κινείται σε κάθε πνοή του πνεύματος που αναπνέουμε.
Παραμένει τόσο μεγάλος , ώστε κανένας μας να μπορεί να τον απορροφήσει έστω και σε ολόκληρη τη ζωή του!
Γνωρίζουμε τα ελαττώματα του – τους παράφρονες και ανοικτίρμονες πολέμους του, την λιμνάζουσα δουλεία του, την υποταγή των γυναικών, την έλλειψη ηθικού χαλινού, τον διεφθαρμένο ατομικισμό, την τραγική του αποτυχία να συνενώσει την ελευθερία με την τάξη και την ειρήνη.
Αλλά όσοι αγαπούν την ελευθερία, την λογική και το κάλλος δεν θα σταματήσουν σε αυτά τα ελαττώματα.
Πίσω από την δίνη της πολιτικής ιστορίας θα ακούσουν την φωνή του Σόλωνα και του Σωκράτη, του Πλάτωνα και του Ευριπίδη, του Φειδία και του Πραξιτέλη, του Επίκουρου και του Αρχιμήδη.
Θα είναι ευγνώμονες, γιατί υπήρξαν τέτοιοι άνδρες.
Θα βλέπουν την Ελλάδα στη λαμπρή αυγή του Δυτικού πολιτισμού, ο οποίος παρόλα τα ελαττώματα του είναι η τροφή και η ζωή μας!!
Γιώργος Χαβαλές
